تعریف دین و معضل تعدد

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

چکیده

نحوه ورود به یک بحث و ترتیب مراحل شکل‏گیرى یک علم از راههاى مختلفى میسر است. در دوره‏اى که علم و فلسفه به هم آمیخته بود و هنوز مرز و حایلى میانشان برنکشیده بودند، نخستین گام در کسب هر نوع معرفت، با «تعریف موضوع‏» آن علم برداشته مى‏شد. تلاش اندیشه‏گران آن دوره بر این بود که تعاریف، حتى‏المقدور بر ماهیت موضوع و ذاتیات مساله بنا گردد (1) تا قادر باشد ضمن ممانعت از شمول اغیار، مصادیق خود را تماما در برگیرد. کامیابى در برداشتن این گام نخست وقتى حاصل مى‏آمد که تعریف عالم از موضوع علم خویش، به جاى تکیه بر اعراض متلون، بر ماهیات پایدار استوار گردیده و طبعا جامع و مانع نیز باشد. در این قالب، اگرچه جایگاه و محل قرار گرفتن «تعریف‏» در مقدمات و مفروضات مساله بود، اما به لحاظ اهمیت تعیین‏کننده و نقش جهت‏دهنده‏اش بر بقیه اجزاء بحث و وقت و حوصله و انرژى فراوانى که صرف آن مى‏گردید، به مثابه بخش اصلى یک تلاش نظرى محسوب مى‏شد.
با اعلام استقلال علم از فلسفه و شفاف شدن مرز میان آن دو در دوره جدید، این قالب و روش در تعریف نیز مورد نقد جدى قرار گرفت و تجدیدنظر کلى در آن پدید آمد. در این دوره با اعتراف به نارسایى‏هاى شناخت و ناتوانى عقل بشرى در پى بردن به ذوات اشیاء و ماهیت امور و در نتیجه، بسنده کردن به بررسى حالات و عوارض پدیده‏ها به عنوان علم، جایگاه تعریف (2) نیز در مراحل شناخت دگرگون شد و اهمیت و اولویت گذشته‏اش را از دست داد. عالمان جدید عموما با توقف و ترکیز صرفا ذهنى و تن دادن به مجادلات انتزاعى در مطلع بحث‏به منظور دستیابى به تعریفى دقیق و فراگیر از موضوع، به دلیل نامنتج‏بودن آن، موافق نیستند. از این رو، معمولا پس از تحدید موضوع و ارائه توصیفى اجمالى از آن، تعریف کامل‏تر خود را به آخرین مراحل شناخت و در واقع به مرحله نتیجه‏گیرى موکول مى‏کنند. به همین دلیل است که در علوم جدید، تعریف به آخرین مرحله شناخت علمى یک پدیده منتقل شده و از سوداى معرفى ذات و ماهیت نیز به بیان حالات و روابط تنزل یافته است. به علاوه، چنین تعاریفى هیچ‏گاه نهایى و لایتغیر تلقى نمى‏شوند و در حالى که به شدت به مقدمات و مفروضات مساله وابسته‏اند، از میزان شناخت پیرامون آن موضوع نیز تاثیر مى‏پذیرند.


عنوان مقاله [English]

تعریف دین و معضل تعدد

نویسنده [English]

  • Ali Reza Shojaeezand

منابع:

الیاده، میرچا، دین‏پژوهى (2مجلد)، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1372.
الیاده، میرچا، فرهنگ و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى و دیگران، تهران، طرح نو، 1374.
امیرى وحید، مجتبى (ترجمه و ویراسته) نظریه برخورد تمدنها، تهران، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏المللى، 1375.
بارنز، ه و بکر، ه تاریخ اندیشه اجتماعى، ترجمه جواد یوسفیان و على‏اصغر مجیدى، تهران، کتابهاى جیبى، 1358.
براون، کالین، فلسفه و ایمان مسیحى، ترجمه طاطه‏وس میکائیلیان، تهران، علمى و فرهنگى، 1375.
برگسن، هانرى، دو سرچشمه اخلاق و دین، ترجمه حسن حبیبى، تهران، شرکت انتشار، 1358.
المظفر، محمدرضا، المنطق، بیروت، دارالتعارف، 1400ه 1980م.
براون، کالین، فلسفه و ایمان مسیحى، ترجمه طاطه‏وس میکائلیان، تهران، علمى و فرهنگى، 1375.
خوانسارى، محمد، دوره مختصر منطق صورى، تهران، دانشگاه تهران، 1373.
راسل، برتراند، تاریخ فلسفه غرب (2مجلد)، ترجمه نجف دریابندرى، تهران، پرواز، 1365.
عزتى، ابوالفضل، رابطه دین و فلسفه، تبریز، انجمن علمى‏مذهبى دانشگاه آذرآبادگان، 1355.
فروند، ژولین، جامعه‏شناسى ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیک‏گهر، تهران، نیکان، 1362.
کاپلستون، فردریک، فردریک نیچه، فیلسوف فرهنگ، ترجمه علیرضا بهبهانى و على اصغر حلبى، تهران، بهبهانى، 1371.
کوزر، اشتفان، فلسفه کانت، ترجمه عزت‏الله فولادوند، تهران، خوارزمى، 1367.
کورنر، لوئیس، زندگى و اندیشه بزرگان جامعه‏شناسى، ترجمه محسن ثلاثى، تهران، علمى، 1370.
کیوپیت، دان، دریاى ایمان، ترجمه حسن کامشاد، تهران، طرح نو، 1376.
گیدنز، آنتونى، جامعه‏شناسى، ترجمه منوچهر صبورى، تهران، نشر نى 1373.
مطهرى، مرتضى، پیرامون انقلاب اسلامى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، بى‏تا.
ویلم، ژان پل، جامعه‏شناسى ادیان، ترجمه عبدالکریم گواهى، تهران، تبیان، 1377.
هادوى تهرانى، مهدى، گنجینه خرد (2مجلد)، تهران، الزهرا، 1369.
هگل، گئورگ فردریک، استقرار شریعت در مذهب مسیح، ترجمه باقر پرهام، تهران، آگاه، 1369.
همتى، همایون،دین‏شناسى تطبیقى و عرفان، تهران، آواى نور، 1375.
همتى، همایون،جامعه‏شناسى دین از دیدگاه استاد مطهرى و دکتر شریعتى، فصلنامه نامه فرهنگ (ش‏21).
همیلتون، ملکلم، جامعه‏شناسى دین، ترجمه محسن ثلاثى، تهران، تبیان، 1377.
هوردرن، ویلیام، راهنماى الهیات پروتستان، ترجمه طاطه‏وس میکائیلیان، تهران، علمى و فرهنگى، 1368.
جامعیت‏شریعت مجموعه مقالات (ج‏10) از مجموعه آثار کنگره بررسى مبانى فقهى حضرت امام خمینى(س)، تهران، عروج، 1374.