1. موضوع حفظ و شرح «چهل حدیث»، از روزگاران گذشته مورد اهتمام عالمان دینى بوده است. ریشه این مساله در روایتهایى است که با مضمون واحد و به طرق مختلف، در کتابهاى روایى اهل سنت و شیعه از پیامبر گرامى اسلام(ص) نقل شده است. برحسب روایتى که شیخ صدوق از طریق امام موسى کاظم(ع) از پیامبر(ص) نقل مىکند، «هرکس چهل حدیث درباره امور دینى مورد احتیاج امت من حفظ کرده، به آنها برساند، خداوند در روز قیامت وى را فقیهى عالم محشور مىگرداند.» (1) عالمان بزرگى مانند شهید ثانى، به توصیه این روایت، به جمع و تنظیم احادیث پرداختهاند و آنها را با نام «اربعین» منتشر ساختهاند. در این میان، برخى از آنها مانند شیخ بهایى، علاوه بر جمع چهل حدیث، به شرح آنها هم پرداختهاند. (2) امام خمینى هم با توجه به مضمون روایت فوق و با تاسى به اسلاف صالح خود، به گزینش چهل حدیث مربوط به امور دینى مردم و شرح آنها پرداخته است. از راه تامل در احادیث انتخابى هریک از این بزرگان مىتوان دریافت که از دیدگاه آنها چه امورى داراى اولویت دینى است. با نگاهى اجمالى مىتوان دریافت که بیشتر احادیثبرگزیده امام خمینى درباره مسائل اخلاقى است; که این امر نشانگر اولویت و اهمیت این مسائل از دیدگاه امام، در عرصه دیندارى است. به بیان دیگر، از نظر ایشان، آنچه مورد نیاز دینى مردم است، اخلاق مىباشد. بیش از سى حدیث از احادیثبرگزیده امام، به صورت مستقیم و باقى احادیث هم بهطور غیرمستقیم به مسائل اخلاقى مربوط مىشود. (3) در برخى از «اربعین»هاى عالمان بزرگ، احادیث فقهى جایگاه خاصى دارد و در برخى دیگر، احادیث فلسفى و کلامى. ولى کتاب شرح چهل حدیث امام خمینى یک کتاب اخلاق است.
1. این روایت را شیخ صدوق در خصال و نیز ثواب الاعمال نقل کرده است. 2. مرحوم خاتونآبادى از معاصران شیخ بهایى این کتاب را به فارسى ترجمه کرده که اخیرا به صورت مصحح چاپ شده است. ر.ک: شیخ بهایى، اربعین، ترجمه خاتونآبادى، انتشارات حکمت. 3. معمولا احادیث اعتقادى به صورت مختصر شرح شده و در اواخر کتاب آمده است. 4. امام خمینى، شرح حدیث جنود عقل و جهل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ص13. 5. همان. 6 همان. 7. همان. 8. «بدان که مقصود این نیست که علم اخلاق و منجیات و مهلکات نفس لازم نیست، بلکه مقصود آن است که آن علم را صرفا باید مقدمه عمل دانست نه آنکه آن را مستقل دانسته صرف عمر در جمعآورى اصطلاحات کرد و از مقصد بازماند.» ر.ک: امام خمینى، شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ص527. 9. مؤلف محترم در شرح چهل حدیثبه این موضوع تصریح دارند و مىگویند: «در این مقام [بحث فطرت] آنچه از محضر شریف شیخ عارف کامل، شاهآبادى دام ظله، که متفرد است در این میدان، استفاده نمودم بیان مىکنم.» ر.ک:امام خمینى، شرح چهل حدیث، ص181. 10. همان، ص237. 11. همان، ص182. 12. همان، ص127. 13. همان، ص184. 14. مؤلف محترم مىخواهد از راه فضیلت عشق به کمال مطلق براساس قاعده تضایف، به فعلیت معشوق یعنى کمال مطلق دلیل آورد. ر.ک: امام خمینى، همان، ص187-184. 15. همان، ص168. 16. همان. 17. همان، ص237. 18. همان، ص5. 19. همان، ص6. 20.همان، ص13. 21. امام خمینى اخلاق را در اینجا به معناى مضیق گرفتهاند که موضوع آن فقط خلقیات یا ملکات نفسانى است; در حالى که معمولا اخلاق را به معناى عام مىگیرند که موضوع آن شامل اعمال آدمى هم مىشود. 22. شرح چهل حدیث، ص13. 23. همان، ص27. 24. همان، ص13. 25. همان، ص24. 26. همان، ص6. 27. همان، ص191. 28. همان، ص413. 29. همان، ص11. 30. همان. 31. همان، ص191. 32. همان. 33. همان، ص457. 34. همان، ص482. 35. همان، ص373. 36. همان، ص331. 37. همان. 38. منظور، رساله طلب و اراده است که امام خمینى در جوانى نگاشتهاند. 39. شرح چهل حدیث، ص331. 40. همان. 41. همان، ص21. 42. همان، ص45. 43. همان، ص378. 44. همان، ص98.