نگاهى به «شرح چهل حدیث‏» امام خمینى(ره)

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

چکیده

1. موضوع حفظ و شرح «چهل حدیث‏»، از روزگاران گذشته مورد اهتمام عالمان دینى بوده است. ریشه این مساله در روایتهایى است که با مضمون واحد و به طرق مختلف، در کتابهاى روایى اهل سنت و شیعه از پیامبر گرامى اسلام(ص) نقل شده است. برحسب روایتى که شیخ صدوق از طریق امام موسى کاظم(ع) از پیامبر(ص) نقل مى‏کند، «هرکس چهل حدیث درباره امور دینى مورد احتیاج امت من حفظ کرده، به آنها برساند، خداوند در روز قیامت وى را فقیهى عالم محشور مى‏گرداند.» (1)
عالمان بزرگى مانند شهید ثانى، به توصیه این روایت، به جمع و تنظیم احادیث پرداخته‏اند و آنها را با نام «اربعین‏» منتشر ساخته‏اند. در این میان، برخى از آنها مانند شیخ بهایى، علاوه بر جمع چهل حدیث، به شرح آنها هم پرداخته‏اند. (2) امام خمینى هم با توجه به مضمون روایت فوق و با تاسى به اسلاف صالح خود، به گزینش چهل حدیث مربوط به امور دینى مردم و شرح آنها پرداخته است. از راه تامل در احادیث انتخابى هریک از این بزرگان مى‏توان دریافت که از دیدگاه آنها چه امورى داراى اولویت دینى است. با نگاهى اجمالى مى‏توان دریافت که بیشتر احادیث‏برگزیده امام خمینى درباره مسائل اخلاقى است; که این امر نشانگر اولویت و اهمیت این مسائل از دیدگاه امام، در عرصه دیندارى است. به بیان دیگر، از نظر ایشان، آنچه مورد نیاز دینى مردم است، اخلاق مى‏باشد. بیش از سى حدیث از احادیث‏برگزیده امام، به صورت مستقیم و باقى احادیث هم به‏طور غیرمستقیم به مسائل اخلاقى مربوط مى‏شود. (3) در برخى از «اربعین‏»هاى عالمان بزرگ، احادیث فقهى جایگاه خاصى دارد و در برخى دیگر، احادیث فلسفى و کلامى. ولى کتاب شرح چهل حدیث امام خمینى یک کتاب اخلاق است.


عنوان مقاله [English]

نگاهى به «شرح چهل حدیث‏» امام خمینى(ره)

نویسنده [English]

  • Mohsen Javadi
پى‏نوشتها:
1. این روایت را شیخ صدوق در خصال و نیز ثواب الاعمال نقل کرده است.
2. مرحوم خاتون‏آبادى از معاصران شیخ بهایى این کتاب را به فارسى ترجمه کرده که اخیرا به صورت مصحح چاپ شده است. ر.ک: شیخ بهایى، اربعین، ترجمه خاتون‏آبادى، انتشارات حکمت.
3. معمولا احادیث اعتقادى به صورت مختصر شرح شده و در اواخر کتاب آمده است.
4. امام خمینى، شرح حدیث جنود عقل و جهل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ص‏13.
5. همان.
6 همان.
7. همان.
8. «بدان که مقصود این نیست که علم اخلاق و منجیات و مهلکات نفس لازم نیست، بلکه مقصود آن است که آن علم را صرفا باید مقدمه عمل دانست نه آنکه آن را مستقل دانسته صرف عمر در جمع‏آورى اصطلاحات کرد و از مقصد بازماند.» ر.ک: امام خمینى، شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ص‏527.
9. مؤلف محترم در شرح چهل حدیث‏به این موضوع تصریح دارند و مى‏گویند:
«در این مقام [بحث فطرت] آنچه از محضر شریف شیخ عارف کامل، شاه‏آبادى دام ظله، که متفرد است در این میدان، استفاده نمودم بیان مى‏کنم.» ر.ک:امام خمینى، شرح چهل حدیث، ص‏181.
10. همان، ص‏237.
11. همان، ص‏182.
12. همان، ص‏127.
13. همان، ص‏184.
14. مؤلف محترم مى‏خواهد از راه فضیلت عشق به کمال مطلق براساس قاعده تضایف، به فعلیت معشوق یعنى کمال مطلق دلیل آورد. ر.ک: امام خمینى، همان، ص‏187-184.
15. همان، ص‏168.
16. همان.
17. همان، ص‏237.
18. همان، ص‏5.
19. همان، ص‏6.
20.همان، ص‏13.
21. امام خمینى اخلاق را در اینجا به معناى مضیق گرفته‏اند که موضوع آن فقط خلقیات یا ملکات نفسانى است; در حالى که معمولا اخلاق را به معناى عام مى‏گیرند که موضوع آن شامل اعمال آدمى هم مى‏شود.
22. شرح چهل حدیث، ص‏13.
23. همان، ص‏27.
24. همان، ص‏13.
25. همان، ص‏24.
26. همان، ص‏6.
27. همان، ص‏191.
28. همان، ص‏413.
29. همان، ص‏11.
30. همان.
31. همان، ص‏191.
32. همان.
33. همان، ص‏457.
34. همان، ص‏482.
35. همان، ص‏373.
36. همان، ص‏331.
37. همان.
38. منظور، رساله طلب و اراده است که امام خمینى در جوانى نگاشته‏اند.
39. شرح چهل حدیث، ص‏331.
40. همان.
41. همان، ص‏21.
42. همان، ص‏45.
43. همان، ص‏378.
44. همان، ص‏98.