بررسی نظریۀ تطور مفهوم عقل در اندیشه امامیه نخستین

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پژوهشکده کلام اهل‌بیت: (پژوهشگاه قرآن و حدیث)

چکیده

محمد علی امیر معزی - شیعه‌پژوه معاصر - در مقاله‌ای با عنوان «صفار قمی و بصائر الدرجات» به بررسی بعضی از جنبه‌های شخصیت محمد بن حسن صفّار - محدث شیعی سده سوم - و کتاب او بصائر الدرجات پرداخته است. بنا به ادعای او، پس از مرگ صفار برخی از بزرگان شیعه برخورد تردیدآمیزی با صفار داشته و مضامین کتابش را غلوآمیز دانسته‌اند. این دیدگاه از تغییر مفهوم عقل نزد علمای متأخر در مقایسه با علمای نخستین سرچشمه می‌گیرد، به‌گونه‌ای که عقل، در نظر متأخرین ابزاری برای ادراک گزاره‌های منطقی است؛ در نتیجه، بسیاری از احادیث که دربرگیرندۀ گزاره‌های فرا منطقی بودند و نزد متقدمان صحیح به حساب می‌آمدند، با تغییر مفهوم عقل مورد تردید واقع شدند. در این نوشتار، ضمن بیان دیدگاه نویسنده دربارۀ مفهوم عقل قدسی، به بررسی ادعای امیرمعزی در برخورد تردیدآمیز با کتاب صفّار پرداخته می‌شود. افزون بر این، به دیدگاه امیر معزّی، در باب معنا و مفهوم واژۀ «علم» در روایات نقل شده در کتاب بصائر الدرجات نیز اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examination of the Theory of Transformation of the Concept of Reason (Aql) in the Views of Early Imamieh

نویسنده [English]

  • Majid Jafari Rabbani
چکیده [English]

In a paper titled “Saffar Qomi and Basa’ir al-Darajat”, Mohammad Ali Amirmo’ezzi –a contemporary schor of Shiism- has examined the career of Muhammad ibn Hassan Saffar (Shiite muhadith of third century) and his book Basa’ir al-Darajat. According to him, after the demise of Saffar, some Shiite scholars were doubtful of him and took his book to contain exaggerations about Imams. This arises from the transformation of the concept of reason for late scholars in comparison with early scholars. Reason for the late scholars is a instrument for the discovery of logical propositions and thus many hadiths which contained super-logical propositions and were taken by the early scholars to be correct, were in doubt by the transformation in the concept of reason. This paper elaborates the concept of divine reason and examines Amirmoezzi’s claim about the doubts of Shiite scholars about Saffar’s book. Also we have considered Amirmoezzi’s view about the meaning of “knowledge” in the hadiths narrated in Basa’ir al-Darajat.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saffar
  • Basa’ir al-Darajat
  • divine intuition
  • logical reason
  • exaggeration
  • mystical and internal knowledge
  1. امیرمعزی، محمدعلی ( 1375)، «ملاحظاتی دربارۀ یک نقد»، مجله ایران‌نامه، سال چهاردهم، ش ۵4.
  2. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (1414ق)، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  3. ـــــــــــــ (13۶1)، معانی الاخبار، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، انتشارات جامعه اسلامی.
  4. ـــــــــــــ (1404ق الف)، عیون اخبار الرضا، بیروت: نشر اعلمی للمطبوعات.
  5. ـــــــــــــ (1404ق ب)، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  6. ـــــــــــــ (140۵ق)، کمال الدین وتمام النعمه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: نشر اسلامی.
  7. ـــــــــــــ (1421ق)، علل الشرایع، قم: منشورات شریف رضی.
  8. صفّار قمی، محمّد بن الحسن (1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد، تحقیق: محسن کوچه‌باغی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
  9. طوسی، محمد بن الحسن (شیخ طوسی) (بی‌تا)، الفهرست، نجف: المکتبه المرتضویه.

10. علم‌الهدی، سید‌مرتضی (140۵ق)، رسائل الشریف المرتضى، قم: دارالقرآن الکریم.

11. کلینی، محمّد بن یعقوب (13۶۵)، الکافی (طبعة القدیمه)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

12. ـــــــــــــ (1387)، الکافی (طبعة الحدیثه)، قم: ‌دارالحدیث.

13. مامقانی، عبدالله (13۵3ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف: المکتبه المرتضویه.

14. مُحمّد بن مُحمّد بن نَعمان (شیخ مفید) (1388)، تصحیح الاعتقاد، با مقدمه محمدرضا جعفری، تهران: روشنای مهر.

15. ـــــــــــــ (1413ق )الف()، أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات‏، قم: نشرالمؤتمر العالمی للشیخ المفید.

16. ـــــــــــــ (1413 ق )ب()، عدم سهو النبی (ص)، قم: نشرالمؤتمر العالمی للشیخ المفید.

17. نجاشی (1407ق)، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

 

18. Amir-Moezzi، Mohammad Ali, (1992)  "Al-Şaffâr Al-Qummi" (M. 290-902-3) Et Son Kitâb Başâ’ir Al-Darjât، Journal Asiatiqe.