مفهوم عقل دینی

Document Type : Professional

Author

Abstract

نویسنده با طرح این سؤال که آیا می‏توان از تمام گزاره‏های دینی، اعم از انشایی و اخباری، دفاع عقلانی کرد یا نه، به تاریخچه بحث در جهان اسلام می‏پردازد. نویسنده این سؤال را مطرح کرده که آیا مفهوم عقل در قاموس دینی و در آیات و روایات همان مفهوم فلسفی وعلمی است؟ سپس برای جواب به این سؤال به تعاریف عقل فلسفی و عقل در کتاب و سنت پرداخته و نتیجه گرفته که عقل در قرآن ملازم ایمان و عشق و عاطفه است و تعقل در قرآن به معنای تدبر در امور است. نویسنده به این باور است که این تفاوت فاحش با عقلی دارد که بخواهد از طریق تشکیل صغرا و کبرا به نتیجه برسد. بنابراین دفاع عقلانی از دین به معنای نظری مقدور نیست، بلکه مطلوبترین راه برای تبیین مبانی و معارف دین راه عملی خواهد بود. پایان بخش مقاله درباره دفاع عقلانی از دین در مغرب زمین‏است.
قلمرو عقل آدمی در عرصه معارف دینی تا کجاست؟ آیا عقل انسانی توان تجزیه و تحلیل گزاره‏های دینی را دارد؟ آیا می‏توان با ابزار منطق، که سلاح عقل است، از تمام گزاره‏های دینی، اعم از انشایی و اخباری، دفاع عقلانی کرد و آنها را به تعبیر فلسفه «تحلیل زبانی‏» معنا دار ساخت تا بدین سان میان دین و عقل تضاد و چالشی رخ ندهد و دینداران و فیلسوفان همدگر را برتابند و عقل و دین را عرصه معرفت‏با تلائم و سازش در آغوش هم جای دهند.

پی‏نوشت‏ها:
1. تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، حنا الفاخوری و خلیل الجر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج‏1، ص 8283.
2. همان. ج‏1، ص‏7.
3. اسفار، ج‏9; نهایة الحکمة ص‏248; رساله علامه قزوینی در حقیقت عقل; بحار، ج‏1، ص‏101.
4. بحار، ج‏1، ص‏101.
5. شرح تجرید، فصل چهارم، بحث عقول مجرده.
6. بحار، ج‏1، ص‏99و101.
7. مجله نامه فرهنگ، شماره 12، ص‏78.
8. اصول کافی، ج‏1، ح‏12.
9. معانی القرآن، ج‏3، ص‏80.
10. احیای فکر دینی در اسلام، محمد اقبال، ترجمه احمد آرام، ص‏12و18.
11. مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ش‏90، ص‏57، به نقل از رساله اول از نه رساله در حکمت و طبیعیات.
12. اصول کافی، ج‏12، ح‏12.
13. اشارات، ج‏3، ص‏66و67.
14. ر.ک: اسفار ج‏6، ص‏14 به بعد.
15. احیای فکر دینی در اسلام، ص‏8.
16. ر.ک: خدا در فلسفه، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی.
17. راهنمای الهیات پروتستان، ویلیام هوردن، ترجمه طاهه میکائیلیان، ص 97.
18. سیر فلسفه در اروپا، آلبرت آوی، ترجمه علی اصغر حلبی، ص‏299.
19. علیم و دین، ایان باربور، ترجمه خرمشاهی، ص‏261.
20. احیاء علوم الدین عزالی، ج‏1، ص‏81.
21. غررالحکم، واژه عقل.
22. شرح نهج البلاغه ابن ابی‏الحدید، ج‏1، ص‏115.
23. مبدآ و معاد، آیت الله جوادی آملی، ص‏97.
24. همان.
25. همان، ص‏135.