عقلانی‌بودن اسما و صفات خداوند از دیدگاه قاضی سعید قمی

Document Type : Professional

Author

Abstract

نویسنده در آغاز به طرح مساله اسما و صفات حق تعالی پرداخته و می‏گوید: این مساله و کیفیت آن بین متکلمان از یکسو و حکما از سوی دیگر مورد اختلاف است. به نظر قاضی سعید اقوال در این باب به دو قول بازگشت می‏کند: زیادت صفات بر ذات و عینیت صفات با ذات. سپس هر دو قول نقد شده است.
به نظر قاضی سعید اگر کسی به ممکن نبودن شناخت درباره اسما و صفات حق باور نداشته باشد، نه تنها از ادراک درست‏برخوردار نیست، بلکه از انصاف و صفات انسانی نیز دور است.
در لابلای مقاله به دو جریان فکری، صدرالمتالهین و ملارجبعلی تبریزی، اشاره شده است. قاضی سعید به‏پیروی از ملارجبعلی تبریزی قائل به اصالت ماهیت و اشتراک لفظی وجود بین واجب تعالی و ممکنات‏است.
در میان شاگردان برجسته ملا رجبعلی تبریزی، از عارف متاله، قاضی سعید قمی و برادرش محمدحسن قمی (1) می‏توان نام برد. قاضی سعید قمی از محضر درس ملامحسن فیض کاشانی بهره برده و در خلال آثارش از او به عنوان استاد نام برده است.
ولی حقیقت این است که این عارف متاله بیش از آنکه از اندیشه‏های فیض کاشانی بهره‏مند شود، تحت تاثیر مواضع فکری ملا رجبعلی تبریزی بوده است. قاضی سعید دارای آثار متعدد و ارزنده‏ای است که در خلال آنها مسائل بدیعی را مطرح ساخته است. او در جمع میان فلسفه و دین کوشش فراوان کرده و درهمه این موارد مذاق عارفانه خود را اساس و ملاک کار قرار داده است. از جمله مسائل اساسی و مهمی که قاضی سعید آن را مطرح کرده و به طور مکرر درباره آن سخن گفته است، مساله اسما و صفات حق تعالی را باید نام برد. بر اهل بصیرت پوشیده نیست که این مساله و کیفیت آن بین متکلمان از یکسو و حکما از سوی دیگر همواره مورد اختلاف بوده است. البته در میان متکلمان نیزراجع به این مساله اتفاق نظر وجود ندارد و هر گروهی به نوعی در این باب اتخاذ موضع‏کرده‏اند.

پی‏نوشت‏ها:
1. منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، تالیف سید جلال الدین آشتیانی، ج‏1، ص‏218.
2. کلید بهشت، تالیف قاضی سعید قمی، انتشارات الزهراء، ص‏7071.
3. سوره 30، آیه 29.
4. سوره 24، آیه 35.
5. فیض کاشانی، اصول المعارف، تصحیح سید جلال‏الدین آشتیانی، ص‏194.
6. همان، ص‏190.
7. قاضی سعید قمی، شرح توحید صدوق، تصحیح دکتر نجفقلی حبیبی، ص‏180.
8. همان، ص‏229.