احزاب سیاسى، همزاد و به تعبیرى لازمه نظامهاى سیاسى مردمسالار جدید (دموکراسى پارلمانى) هستند. این گونه نظامهاى سیاسى نخستین بار طى چند قرن اخیر در جوامع اروپاى غربى و به دنبال دگرگونیهایى در ساختمان و مناسبات اجتماعى، اقتصادى، فکرى و فرهنگى این جوامع به وجود آمدند. این دگرگونیها بویژه در نحوه توزیع منابع اقتصادى طبقات و گروههاى اجتماعى جدیدى را پدید آورد که موقعیت، منافع و خواستههاى آنان با تداوم حکومتهاى مطلقه سازگار نبود. این گروهها به انحاى مختلف، مسالمتآمیز یا خشونتآمیز، نظامهاى سیاسى مطلقه را به مبارزه طلبیدند. همزمان، این فکر مطرح شد که قدرت سیاسى (حکومت) به فرد یا گروه خاصى متعلق و منحصر نیست، بلکه به همه مردم تعلق دارد. در آن هنگام، حاکمیت مناسبات سرمایهدارى و تبدیل ثروت به موضوع رقابت آزاد افراد و بنگاههاى اقتصادى، طبعا این باور را القا مىکرد که قدرت سیاسى نیز، همچون ثروت، مىتواند به موضوع رقابت آزاد افراد و گروههاى مختلف تبدیل شود. به هر تقدیر، تلاشها و کشمکشهاى طولانى و گوناگون براى تحقق این باورها، بالاخره به تاسیس حکومتهاى مبتنى بر آراى عمومى و پیدایش نهادهایى، همچون پارلمان و سنتهایى نظیر انتخابات، انجامید. احزاب سیاسى نیز بر گرد محور این نهادها و سنتها به وجود آمدند و رفته رفته تحکیم و تثبیتشدند; زیرا رقابت افراد و گروههاى مختلف براى به دستگیرى یا مشارکت در حکومت و سیاست، بهترین شکل خود را در تشکل سیاسى این افراد و گروهها یافت. به علاوه، احزاب سیاسى بتدریج کارویژههاى مهم دیگرى نیز از خود بروز دادند. کارویژههایى نظیر تشکل و انسجام منافع و خواستههاى گروههاى اجتماعى و افکار عمومى و انتقال آنها به نظام سیاسى، تسهیل مشارکتسیاسى (بویژه برگزارى انتخابات ملى و محلى)، نظارت بر سیاستهاى جارى از طریق گفتگوهاى درونحزبى و یا انتقادهاى بینحزبى، تسهیل انتقال مسالمتآمیز قدرت سیاسى، آموزش سیاسى جامعه و...، که همگى نقش مهمى در تثبیت و تحکیم جایگاه احزاب سیاسى و تبدیل آنها به جزء لاینفک نظامهاى سیاسى مردمسالار داشتهاند.
1. فریدون و آدمیت، هما ناطق، افکار اجتماعى و سیاسى و اقتصادى در آثار منتشر نشده دوران قاجار، تهران، آگاه، 1356. 2. منصوره اتحادیه، پیدایش و تحول احزاب سیاسى عصر مشروطیت (تهران: نشر گستره، 1361). 3. شجاع احمدوند، «ساختار اقتدارطلب حکومتهاى پادشاهى در ایران و عدم تشکل فرهنگ سیاسى مشارکتى». راهبرد (فصلنامه مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره8، پاییز 1374)، ص4570. حسین ادیبى، طبقه متوسط جدید در ایران (تهران: انتشارات جامعه، 1358). 4. احمد اشرف، موانع تاریخى و رشد سرمایه دارى در ایران: دوره قاجاریه (تهران: زمینه، 1359). 5. سعید برزین، «ساختار سیاسىطبقاتى و جمعیتى ایران»، اطلاعات سیاسىاقتصادى، سال هشتم، شماره 912 (خردادشهریور 1373). 6. حسین بشیریه، جامعهشناسى سیاسى (تهران: نشر نى، 1374). 7. ملک الشعرا (محمد تقى) بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسى ایران (تهران: کتابهاى جیبى، 1357). 8. حسین تبریزنیا، علل ناپایدارى احزاب سیاسى در ایران (تهران: نشر بینالملل، 1371). 9. م. چیره، «حکومت مشروطه و احزاب سیاسى در ایران»، آینده، سال اول، شماره8 (اسفند 1304). 10. ارسلان خلعتبرى، «مسئله حزب در ایران»، آینده، سال سوم، شماره 4 و 5 (آذر و بهمن 1323). 11. سپهر ذبیح، تاریخ جنبش کمونیستى در ایران، ترجمه محمد رفیعى مهرآبادى (تهران: عطایى، 1364). 12. اکرم رحیمى، نقش ناتوانیهاى موجود در ساختار سیاسى اجتماعى ایران در پیدایش تشکیلات و احزاب سیاسى (پایاننامه فوق لیسانس علوم سیاسى دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسى، 1371). 13. فخرالدین عظیمى، بحران دمکراسى در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوى و بیژن نوذرى (تهران: نشر البرز، 1372). 14. فرهنگ رازى، شیرین، شناخت گروههاى سیاسى و احزاب در ایران بعد از انقلاب اسلامى 1357 (پایاننامه فوق لیسانس، دانشکده علوم سیاسى و اجتماعى دانشگاه علامه طباطبایى، 1358). 15. لوئیس کوزر، زندگى و اندیشه بزرگان جامعهشناسى، ترجمه محسن ثلاثى (تهران: علمى، 1367). 16. آنتونیو گرامشى، گزیده آثار، ترجمه: نامعلوم (تهران: کتابهاى جیبى، 1358). 17. حبیبالله لاجوردى، اتحادیههاى کارگرى و خودکامگى در ایران، ترجمه: ضیاء صدقى (تهران: نشر نو، 1369). 18. آن. کاترین لمبتون، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیرى (تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345). 19. مستشارالدوله (ص. صادق)، «چرا احزاب ایران بقاء ندارند»، آینده، سال سوم، شماره2، (مهر 1323). 20. خسرو معتضد، پلیس سیاسى عصر بیستساله (تهران: انتشارات جانزداه، 1366). 21. رسول مهربان، بررسى مختصر احزاب بورژوازى لیبرال (تهران: پیک ایران، 1360). 22. احمد نقیبزاده، «احزاب سیاسى و نظام دموکراسى»، اطلاعات سیاسىاقتصادى، سال سوم شماره6، (اردیبهشت و خرداد 1368). 23. ضیاءالدین نقابت، «چرا حزب قوى در ایران تشکیل نمىشود؟»، آینده، سال سوم، شماره 11 و12 (شهریور و مهر 1324).
Delavari, A. (1996). زمینههاى اجتماعى ناپایدارى احزاب سیاسى در ایران (از مشروطیت تا انقلاب اسلامى). Naqd Va Nazar, 2(7-8), 214-249. doi: 10.22081/jpt.1996.22844
MLA
Abolfazl Delavari. "زمینههاى اجتماعى ناپایدارى احزاب سیاسى در ایران (از مشروطیت تا انقلاب اسلامى)", Naqd Va Nazar, 2, 7-8, 1996, 214-249. doi: 10.22081/jpt.1996.22844
HARVARD
Delavari, A. (1996). 'زمینههاى اجتماعى ناپایدارى احزاب سیاسى در ایران (از مشروطیت تا انقلاب اسلامى)', Naqd Va Nazar, 2(7-8), pp. 214-249. doi: 10.22081/jpt.1996.22844
VANCOUVER
Delavari, A. زمینههاى اجتماعى ناپایدارى احزاب سیاسى در ایران (از مشروطیت تا انقلاب اسلامى). Naqd Va Nazar, 1996; 2(7-8): 214-249. doi: 10.22081/jpt.1996.22844