مکالمه دو فرهنگ در گفت‌وگوى متفکرى از مشرق عربى و متفکرى از مغرب غربى

به پیشواز سخن
هنگامى که نام فرهنگ و اندیشه عرب بر زبان مى‏آید، بیشتر گمان مى‏رود که از یک جهان فرهنگى و فکرى سخن مى‏گوییم: جهانى که یک میراث فرهنگى پشت‏سر دارد و با یک مدرنیته نیرومند و رقیب‏شکن رویاروست و در پس جستجوى پاسخ براى یک مجموعه گسترده‏اى از پرسشها و بحرانهاست; ولى این انگاره هرچند بر بخشى از واقعیت استوار باشد، سراسر درست نیست. راست آن است که در جهان عرب مى‏توان بیش از یک جهان فکرى و فرهنگى جستجو کرد که در میراث کهن و در چگونگى برخورد با مدرنیته با یکدیگر تفاوت، و بل تباین، دارند. فرهنگ عراق و مصر و شام و لبنان و مراکش و تونس و کشورهاى حاشیه خلیج و الجزایر و اردن اگرچه بر زمینه‏هاى مشترکى مى‏ایستند، با این همه نمى‏توان بآسانى از اختلافهاى عمده و گوهرین آنها گذشت و کریمانه بر آنها چشم پوشید. بالاتر از این، امروزه باید از تفاوت جهانهاى فکرى متفکران عرب سخن گفت که اگرچه زیر یک آسمان هستند، ولى بر روى یک زمین نیستند. هر کدام وامدار میراثى هستند و هر کدام مدرنیته را به گونه‏اى ویژه فهم و تاویل و قرائت مى‏کنند و به فرجام، به شیوه ویژه‏اى در کار آفرینش و سنجش و بازخوانى متن میراث خود مى‏کوشند.