2. میان (عقلانى بودن) (rationality) یک باور و معرفت (knowledge) تفاوت وجود دارد. هنگامى که انسان به چیزى معرفت مى یابد یا آن را به نحوى عقلانى باور مى کند، در صدد دست یابى به گزاره اى صادق است، اما معرفت به یک گزاره، به این معناست که آن گزاره حتماً صادق است، اما باور عقلانى به یک گزاره لزوماً به معناى صادق بودن آن گزاره نیست. درست است که پیوند وثیقى میان عقلانیت و صدق وجود دارد، اما عقلانیت مستلزم صدق نیست. بنابراین، مى توان گفت که مفهوم عقلانیت در مقایسه با مفهوم معرفت، مفهومى ضعیف تر است. لذا این سخن که الهیات طبیعى، منبعى براى معرفت به خداوند است، دربرگیرنده ادعایى قوى تر در مورد این سخن است که الهیات طبیعى، منبعى عقلانى براى باور به خداوند است.
3. Pre-Sacratic
4. لوید گِرسون، با تفصیل درباره بسط الهیات طبیعى در فلسفه یونان سخن گفته است: نک:
Lloyd Gerson، God and Greek Philosophy: Estudies in the Early History of Natural Theology (London: Routledge، 1990)
این کتاب به صورتى مستدل نشان مى دهد که الهیات طبیعى، پروژه اى محدود به اندیشمندان یهودى، مسیحى و مسلمان نیست. برخى دیگر از کتاب هاى مهم در این زمینه عبارت اند از:
- Werner Jaeger، The Theology of the Early Greek Philosophers (Oxford: Oxford University Press، 1947) _ Edward Caird، The Evolution of Theology in the Greek Philosophers، 2Vol. (Glasgow: James MacLehose and Sons، 1904) 5. st. Anselm 6. st. Thomas Aquinas 7. Proslogion
8. استدلال هاى ماتقدّم (A Priori arguments) متمایز از استدلال هاى ماتأخّر (a Posteriori arguments) هستند. استدلال هاى ماتأخّر مبتنى بر مقدماتى هستند که از تجربه هاى حسى اخذ شده اند، در حالى که استدلال هاى ماتقدّم، مقدمات خود را از تجربه هاى حسى اخذ نمى کنند، بلکه مقدمات آن ها، از حقایق مختلف مفهومى یا منطقى اخذ شده اند که یا به نحو شهودى به دست مى آیند و یا این که از لوازم حقایقى هستند که به نحو شهودى به دست مى آیند.
9. نک: st. Anselm، Proslogion، trans. and intro. by M.J. Charlesworth (Notre Dame: University of Notre Dame Press، 1979). 10. summa contra gentiles 11. summa theologiae 12. Quinque Viae (Five Ways)
13. در واقع، آکویناس، استدلال ششمى را نیز در اثبات وجود خداوند دارد که مبتنى بر رابطه وجود و ماهیت است. خلاصه استدلال چنین است: با توجه به این که میان وجود و ماهیت موجودات مادى تفاوت وجود دارد، لازم است علتى فرامادى موجود باشد تا تبیین کننده وجود همه اشیا باشد، زیرا آن چه بودن یک چیز (ماهیت یک چیز) نمى تواند تبیین کننده وجود آن چیز باشد و از سوى دیگر، وجود سلسله اى نامتناهى از اشیاى موجود که دیگر اشیا را موجود کنند، محال است. استدلال لایپ نیتس که در میان استدلال هاى جهان شناختى جاى مى گیرد و در متن به آن اشاره کردیم، شبیه این استدلال آکویناس است. نک:
Brian Davis، The Thought of Thomas Aquinas (Clarendon Press، 1992) pp.31-33.
14. این استدلال آکویناس مبتنى بر استدلال مشابهى است که فیلسوف یونانى، ارسطو، در بخش هاى هفتم و هشتم کتاب طبیعیات و بخش هفتم کتاب مابعدالطبیعه اقامه کرده است. در باب پنج راه آکویناس و منابع او در این مورد، نک:
Leo Elders، The Philosophical Theology of st. Thomas Aquinas (Leiden Brill، 1990) pp.83-139. 15. Rene Descartes 16. Meditations on First Philosophy 17. Gottfried Wilhelm Leibniz 18. On the Ultimate Origination of Things 19. sufficient reason 20. Samuel Clarke 21. Discourse on the Being and Attributes of God 22. William Paley 23. Evidences of the Existence and Attributes of Deity، Collected from the Appearances of Nature.
24. تقریرهاى مختلف برهان نظم همانند برهان علت اُولاى آکویناس، از نظر منشأ به فیلسوفان پیشا سقراطى باز مى گردند. در کتاب دوم از کتاب در باب ماهیت خداوند (De natural deorum) نوشته سیسرو (Cicero)، از طریق نظم استدلال خداگرایانه اقامه شده است. هم چنین گزنفون (Xenophon) در کتاب خاطرات (Memorabilia) (I.4، IV.3) استدلالى را از طریق نظم ارائه کرده است. در کتاب هاى قوانین (886a) و تیمائوس (90a-e) نوشته افلاطون نیز برهان نظم دیده مى شود.
25. William Laurence Brown 26. Essay on the Existence of a Supreme Creator 27. Alexander Crombie 28. Natural Theology 29. Lord Brougham 30. Discourses on Natural Theology 31. Baden Powell 32. Order of Nature
32. براى تحلیلى تفصیلى از تاریخچه برهان نظم، نک:
L. E. Hicks، A Critique of Design Arguments: A Historical Review and Free Examination of the Methods of Reasoning in Natural Theology (NewYork: Charles Scribnerصs Sons، 1883).
34. منطق موجّهات، منطق امکان و ضرورت است. تعبیرى از استدلال وجودشناختى موجّه این گونه استدلال مى کند: وجود موجود حداکثر کامل ممکن است. وجود ضرورى ویژگى ضرورى موجود حداکثر کامل است. لذا یک موجود حداکثر کامل وجود دارد. واضح است که مفاهیم امکان و ضرورت براى این نوع استدلال، اساسى هستند. نک:
- Alvin Plantinga، God and Other Minds (1967، reprint، IthacaCornellUniversity Press، 1990)، Chapters 2 and 3، and The Nature of Necessity (Oxford: Clarendon Press، 1979)
جهت آشنایى کافى و وافى با استدلال وجودشناختى موجّه، نک:
Peter Van Inwagen، Metaphysics (Boulder: Westview Press، 1993)، Chapter five. 35. Big Bang
36. بیل کرگ این استدلال را با تفصیل ارائه کرده است. نک:
Bill Craig and Quentin Smith، Theism، Atheism and Big Bang Cosmology (Oxford: Clarendon Press، 1995)
این استدلال نیز همانند دیگر استدلال هاى خداگرایانه در فلسفه سنّتى ریشه دارد (نک: افلاطون، تیمانوس، 28a-c) البته این نکته را باید تذکر دهیم که فقط در برخى از تقریرهاى استدلال جهان شناختى، این ادعا که جهان داراى آغاز است به عنوان مقدمه اخذ مى شود. تقریرهایى که این ادعا را به عنوان مقدمه مى پذیرند، اصطلاحاً استدلال جهان شناختى کلامى (Kalam Cosmological argument) نامیده مى شوند. اما همان گونه که افرادى همچون لایب نیتس، برن (به ارجاعات بعدى مراجعه کنید) و دیگران استدلال کرده اند، حتى اگر جهان داراى آغاز نباشد، هنوز این سؤال مطرح است که چرا اصلاً جهان در زمانى متناهى یا نامتناهى، وجود دارد.
37. fine-tuning
38. نک:
John Leslie، Universes (1989; reprint، London: Routledge Press، 1996); Leslie، زHow to Draw Conclusions from a Fined-Tuned Cosmosس in Physics، Philosophy and Theology: A Common Quest for Understanding، ed. Robert John Russell، William R. Stoeger، S. J.، and George V. Coyne (Vatican City State: Vatican Observatory Press، 1988)، pp.297-311; Richard Swinburne، زArgument from the Fine-Tuning of the Universe،س in Modern Cosmology and Philosophy، ed. John Leslie (NewYork: Prometheus Books، 1998)، pp.160-179; John D. Barrow and Frank J. Tipler، The Anthropic Cosmological Principle (NewYork: Oxford University Press، 1986); William Lane Craig، زThe Teleological Argument and the Anthropic Principleس in The Logic of Rational Theism: Exploratory Essays، ed. William Craig and Mark S. McLeod (Lewiston، Maine: The Edwin Mellen Press، 1989)، pp.127-153. 39. irreducible complexity
40. نک:
Michael Behe، Darwinصs Black Box: The Biochemical Challenge to Evolution (NewYork: The Free Press، 1996)
41. در باب این استدلال به منابع زیر رجوع کنید:
- Robert Adams، زMoral Arguments for Theistic Belief،س in The Virtue of Faith and Other Essays in Philosophical Theology (NewYork: Oxford University Press، 1987)، pp.144-163. Linda Zabzebski، زDoes Ethics Need God?س Faith and Philosophy، Vol.4، no.3 (July 1987)
استدلال اخلاقى بر وجود خداوند، پیش از قرن بیستم به صورت گسترده اى مورد اقبال اندیشمندان، خصوصاً اندیشمندان پروتستان قرار داشت، اما احیاى مجدّد آن در قرن بیستم، تا حدّ زیادى ناشى از سى. اِس. لوئیس بوده است. نک:
C.S. Lewis، Mere Christianity (NewYork: Macmillan، 1960)، BookI. 92. Richard Swinburne.
43. براى نمونه مى توان به این کتاب ها اشاره کرد:
- The Coherence of Theism (Oxford: Clarendon Press) - The Existence of God (Oxford: Clarendon Press، 1979; revised 1991) - Faith and Philosophy (Oxford: Clarendon Press، 1981) - Revelation (Oxford: Clarendon Press، 1992) - The Christian God (Oxfoed: Clarendon Press، 1994) - Providence and the Problem of Evil (Oxford: Clarendon Press، 1998) 44. David Hume 45. Immanuel Kant 46. Bertrand Russell 47. Anthony Flew 48. J. L. Mckie 49. The Miracle of Theism 50. Michael Martin 51. Atheism: A Philosophical Justification 52. George Smith 53. Antheism، The Case Against God 54. Martin Luther 55. John Kalvin 56. Soren Kierkegaard 57. Karl Barth 58. nominalism 59. Peter dشAilly 60. Nicholas dشAutrecourt 61. William of Ockham 62. traditionalism 63. fideism 64. ontologism 65. Felicite Robert de Lemennais 66. Louis Gabriel de Bonald 67. Louis Bautain 68. Nicholas Malbranche 69. Gioberti 70. Rosmini
71. براى آشنایى با سنّت گروى، ایمان گروى و وجودشناسى گروى، نک:
Carragou-Lagrange God: His Existence and His Nature، 2Vols. (London: B. Herder Book Co.، 1949)، Vol.1، Chapter1. 72. Vatican Council، Session3، 24April، 1870، Canon1، in Decrees of the Ecumenical Council، ed. Norman Tanner.
73. براى نمونه مى توان به نوشته هاى زیر اشاره کرد:
- Dewey Hoitenga، Jr. Faith and Reason From Plato to Plantinga: An Introduction to Reformed Epistemology (NewYork: State University Press of NewYork، 1991) - Rational Faith: Catholic Responses to Reformed Epistemology، ed. Linda zabzebski (Notre Dame: Notre Dame University Press، 1995). - Alvin Plantinga، زReason and Belief in Godس. in Faith and Rationality، ed. Alvin Plantinga and Nicholas Wolterstorff (Notre Dame: University of Notre Dame Press)
در این حیطه، کارهایى نیز انجام شده که به اندیشه هاى آکویناس و کالون اختصاص دارد. از جمله:
- Nicholas Wolterstorff، زThe Migration of the Theistic Arguments: From Natural Theology to Evidentialist Apologeticsس، in Rationality، Religious Belief، and Moral Commitment: New Essays in the Philosophy of Religion ed. Robert Audi and William J. Wainwright (Ithaca، NewYork: Cornell University Press، 1986) - Kenneth Konyndyk، زFaith and Evidentialismس in Rationality، Religious Belief and Moral Commitment: New Essaysin the Philosophy of Religion - Arvin Vos، Aquinas، Calvin، and Contemporary Protestant Thought: A Critique of Protestant views on the Thought of Thomas Aquinas (Grand Rapids، MI.: Eerdmand، 1985) - Laura Garcia، زNatural Theology and the Reformed Objectionس، in Christian Perspectives in Religious Knowledge، ed. Evans and Westphal (MI.: Eerdmans Publishing Co.، 1993) - Alvin Plantinga، Warranted Christian Belief (Oxford، 2000)، Chapter6. 74. C. Stephen Evans، زApologetics in a New Key: Reviving Protestant Anxieties over Natural Theology، س in The Logic of Rotional Theism: Exploratory Essays، ed. Mark McLeod and William Lane Craig (Lewiston، N. V.: E. Mellen Press، 1990)، p.65. 75. Kenneth Kenyndyk، زFaith and Evidentialismس in Rationality، Religious Belief and Moral Commitment، ed. Audi and Wainwright، p.91 76. Wainwright، زThe Nature of Reason: Locke، Swinburn and Edwardsس، in Reason and Christian Religion: Essays in Honor of Richard Swinburn (Oxford: Clarendon Press، 1994)، p،96. 77. Arvin Vos، Aquinas، Calvin and Contemporary Protestant Thought، p.122.
78. در این مورد، نک:
Gary Gutting، زThe Catholic and the Calvinist: A Dialogue on Faith and Reasonس، Faith and Philosophy 2 (July، 1985)، pp.236-256. 79. Alvin Plantinga، زThe Reformed Objection to Natural Theologyس in Proceedinge of the American Catholic Philosophical Association 54 (1980)
این مقاله در کتاب هاى متعدّدى که مقالات مربوط به فلسفه دین و معرفت شناسى اصلاح شده را گرد آورده اند، تجدید چاپ شده است.
80. Nicholas Walterstorff، زIs Reason Enough?س in Contemporary Perspectives on Religious Epistemology، ed. Douglas R. Geivett and Brendan Sweetman (NewYork: Oxford University Press، 1992)، p.142. 81. Karl Barth، Church Dogmatics، trans. G.T. Thomson and ed. G. W. Bromiley and T. F. Torrance (Edinburgh: T&T Clark، 1960-61)، Vol.II: 1، p.84. 82. G. C. Berkouwer، General Revelation (Grand Rapids: Eerdmans Publishing Co.، 1955)، p.73 83. Abraham Kuyper، Dict. Dogm. DeDeo، I، pp.77، trans. and quoted by Berkhof، systematic Theology (1984، reprint; Grand Rapids: Eerdmans Publishing Co.، 1939)، p.21. 84. Herman Hoeksema، Reformed Dogmatics (1985، reprint; Grand Rapids: Reformed Free Publishing Association، 1966)، p.43. 85. Auguste Lecerf، Introduction to Reformed Dogmatics (London: Luterworth Press، 1949)، p.42. 86. John Baillie، Our Knowledge of God (New York: Charles Scribnerصs Sons، 1939)، p.197. 87. Cornelius Van Tilo، Toward a Reformed Apologetic (Philadelphia: Privately Printed، 1972)، p.12.
)