Moderation in the History of Islamic Civilization: a Preliminary Study

Document Type : The Quarterly Jornal

Author

Abstract

 
"Moderation" is not a new term in our political culture, but it is a term that has recently been frequently used, finding its way into our governmental planning and policy ـ making. There will be difficulties if such terms are not accurately accounted for and if no agreement is made over the notions involved in them. "Moderation" has been a focus of attention in Islamic religious texts, as a religious value, based on an epistemic foundation different from its well ـ known Aristotelian one. It has appeared in different forms in various layers and dimensions of the Islamic civilization. In order to evaluate the thesis of "moderation as a feature of the Islamic civilization", an extensive study is called for. As a first step towards such an enormous project (aiming at providing a model for similar researches), the present paper examines the uses of the world 'al - iqtiṣād' (meaning moderation) in hadiths, texts of fiqh (Islamic jurisprudence), ethics, literature, politics, history, as well as the science of rhetoric, arriving at the conclusion that not only has "moderation" had its origin in religious sources, but it has also been common in Islamic society, affecting different aspects of the Islamic civilization. If such a finding is consistent with the results of other complimentary studies, then we can have more confidence that moderation was a feature of the Islamic civilization.

Keywords

References

قرآن کریم
1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1404)، شرح نهج البلاغه، ج18، چاپ اول، مصحح: محمد ابو الفضل ابراهیم، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
2. ابن اعثم الکوفی، ابو محمد احمد (1411)، الفتوح، ج8، طبعة الاولی، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
3. ابن الاثیر الجزری، ضیاء الدین نصر الله بن محمد (1420)، المثل السائر فی ادب الکاتب والشاعر، ج2، مصحح: محمد محی الدین عبد الحمید، بیروت: مکتبة العصریه.
4. ابن الاثیر، عز الدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم (1385)، الکامل فی التاریخ، ج3، بیروت: دار صادر، دار بیروت.
5. ابن الجوزی، ابو الفرج عبد الرحمن بن علی (1412)، المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، ج4، طبعة الاولی، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
6. ــــــــــــــ (1422)، صید الخاطر، طبعة‌ الخامس، مصحح: علی طنطاوی، ناجی طنطاوی، جده: دار المناره للنشر والتوزیع.
7. ابن حمدون، محمد بن حسن بن محمد (1996)، التذکرة الحمدونیه، ج9، طبعة ‌الاولی مصحح: احسان عباس؛ بسکر عباس، بیروت: دار صادر.
8. ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد (1408)، دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، ج2، طبعة ‌الثانی، تحقیق: خلیل شحاده، بیروت: دار الفکر.
9. ابن زنجویه، ابو احمد حمید بن مخلد (1428)، الاموال، ج2، طبعة ‌الثانی، مصحح: شاکر ذیب فیاض الخوالده، بیروت: مرکز الملک فیصل للبحوث والداراسات الاسلامیه.
10. ابن سینا، ابو علی حسین (1404)، الشفاء (بخش منطق)، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
11. ابن طاووس، علی بن موسی (1409)، فتح الابواب بین ذوی الالباب وبین رب الارباب، چاپ اول، مصحح: حامد خفاف، قم: مؤسسه آل ‌البیت:.
12. ابن عبد البر، ابو عمر یوسف بن عبد الله (1981)، بهجه المجالس وانس المجالس، ج2، طبعة ‌الثانی، مصحح: محمد مرسی الخولی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
13. ابن قتیبه الدینوری، ابومحمد عبد الله بن مسلم (1418)، عیون الاخبار، ج1، مصحح: یوسف علی طویل، بیروت: دار الکتب العلمیه.
14. ابن کثیر الدمشقی، اسماعیل بن عمر (1407)، البدایة والنهایه، ج9، بیروت: دار الفکر.
15. ابن مسکویه الرازی، ابوعلی (1379)، تجارب الامم، ج4، طبعة ‌الثانی، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
16. ابن منظور الافریقی، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، ج11، طبعة ‌الثالث، مصحح: جمال الدین میردامادی، بیروت: دار الفکر؛ دار صادر.
17. احمدی طباطبایی، سیدمحمدرضا (1384)، «تأثیر رساله اخلاق ارسطو در میراث اخلاقی و مدنی حکمای اسلامی»، دانش سیاسی، ش1.
18. ارسطو (1385)، اخلاق نیکوماخوس، چاپ دوم، مترجم: محمد حسن لطفی، تهران:
طرح نو.
19. الامام السجاد7 (1376)، الصحیفة السجادیه، چاپ اول، قم: الهادی.
20. انصاری، شیخ مرتضی (1415)، کتاب المکاسب، ج4، چاپ اول، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
21. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371)، المحاسن، ج2، چاپ دوم، مصحح: جلال‌الدین محدث، قم: دار الکتب الاسلامیه.
22. بروجردی، سید حسین (1386)، جامع احادیث الشیعه، 31 ج، ج22، چاپ اول، تحقیق: جمعی از پژوهشگران، تهران: فرهنگ سبز.
23. البلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1417)، انساب الاشراف، ج4 و ج8 و ج13، طبعة ‌الاولی، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر.
24. بورک، ورنون جی. (1378)، اندیشه و آثار توماس آکوئیناس، مترجم: سیدحسن اسلامی، کیهان اندیشه، ش84.
25. پاپکین، ریچارد و استرول، آوروم (1383)، کلیات فلسفه، چاپ نوزدهم، مترجم با اضافات: سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت.
26. پارسانیا، حمید (1387)، «اخلاق اسلامی؛ هستی و چیستی»، پگاه حوزه، ش243.
27. التستری، محمدتقی (1372)، الاوائل، چاپ اول، مصحح: قیس آل قیس، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
28. توسلی، حسین (1375)، مبانی نظری عدالت اجتماعی، چاپ اول، تهران: بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی.
29. الثعالبی، ابومنصور عبد الملک بن محمد (2003)، التمثیل والمحاضره، طبعة ‌الاولی، مصحح: قصی الحسین، بیروت: دار الهلال، مکتبة الهلال.
30. جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر (1988)، البخلاء، مصحح: عباس عبد الساتر، بیروت: دار الهلال، مکتبة الهلال.
31. الجهشیاری، ابوعبدالله محمد بن عبدوس (1408)، الوزراء والکتاب، بیروت: دار الفکر الحدیث.
32. حائرى، سید محمد مجاهد طباطبایى (بی‌تا)، کتاب المناهل، قم: مؤسسه آل البیت: (افست از یک نسخۀ کهن).
33. حر عاملی، محمد بن حسن (1409)، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ج1، ج11، ج13، ج17 و 21، چاپ اول، قم: مؤسسه آل‌البیت:.
34. ــــــــــــــ (1412)، هدایة الامة الی احکام الائمه، ج1 و ج5، چاپ اول، مصحح: بخش حدیث در جامعه پژوهش‌های اسلامی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
35. حسینی بهشتی، سید محمدرضا (1387)، «اعتدال در اندیشه، عمل و سیرۀ شهید دکتر بهشتی»، در: شناخت اندیشه‌های اجتماعی شهید آیت‌الله دکتر محمد حسینی بهشتی (مقالات)، به کوشش: صدیقه قاسمی با همکاری بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید دکتر بهشتی، تهران: بقعه.
36. الحکیم، سیدمحسن الطباطبائی (1416)، دلیل الناسک؛ تعلیقه وجیزه علی مناسک الحج، طبعة‌الثالث، نجف: مدرسه دار الحکمه.
37. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر (1414)، تذکرة الفقهاء، ج12، طبعة‌ الاولی، قم: مؤسسه آل البیت:.
38. ــــــــــــــ (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج6، طبعة ‌الاولی، قم: مؤسسه امام صادق7.
39. الخوئی، السید ابوالقاسم (1418)، موسوعة الامام الخوئی، ج29، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
40. داوودی، ابوجعفر احمد (1427)، الاموال، طبعة ‌الثانی، مصحح: محمد احمد سراج و علی جمعه محمد، القاهره: دار‌السلام.
41. الذهبی، شمس الدین محمد (1413)، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والاعلام، ج51، طبعة ‌الثانی، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
42. الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد (1420)، محاضرات الادباء ومحاورات الشعراء والبلغاء، ج1 و 2، طبعة ‌الاولی، مصحح: عمر فاروق طباع، بیروت: دار الارقم بن
ابی الارقم.
43. السبحانی، جعفر (1423)، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، ج1، چاپ اول، قم: مؤسسة الامام الصادق7.
44. السمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد (1419)، ادب الاملاء والاستملاء، تحقیق: سعید محمد اللحام، بیروت: دار الهلال؛ مکتبة الهلال.
45. السیستانی، السیدعلی الحسینی (1416)، الفتاوی المیسره، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی.
46. الشریف الرضی، محمد بن الحسین (1414)، نهج البلاغه، چاپ اول، مصحح: صبحی الصالحی، قم: هجرت.
47. شریف رضی، محمد بن حسین(1378)، نهج البلاغه، چاپ چهاردهم، ترجمه: سیدجعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
48. شیروانی، علی (1380)، تحریر منطق، چاپ سوم، قم: دار العلم.
49. الصالحی الشامی، محمد بن یوسف (1414)، سبل الهدی والرشاد فی سیره خیر العباد، ج3
و 7، طبعة‌ الاولی، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود، علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه.
50. صیمرى، مفلح بن حسن (حسین) (1420)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، ج1، چاپ اول، بیروت: دار الهادی.
51. طباطبایی، محمدرضا (1361)، صرف ساده، قم: دارالعلم، ش1.
52. طبرسی، حسن بن الفضل (1412)، مکارم الاخلاق، قم: الشریف الرضی.
53. الطبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1387)، تاریخ الامم والملوک، ج4، 8 و 11، طبعة ‌الثالث، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
54. عبدالرحمن، محمود (بی‌تا)، معجم المصطلحات والالفاظ الفقهیه، ج1، بی‌جا: بی‌نا.
55. العلوی الیمنی، یحیی بن حمزه (1429)، الطراز لأسرار البلاغه وعلوم حقائق الاعجاز، ج2، طبعة‌ الاولی، مصحح: عبد الحمید هنداوی، بیروت: مکتبة العصریه.
56. القالی، ابو علی اسماعیل بن القاسم (1422)، الامالی، طبعة‌ الاولی، مصحح: صلاح بن فتحی هلل؛ سید بن عباس الجلیمی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیه.
57. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1368)، چاپ اول، تهران: اداره کل انتشارات و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
58. قمی، عباس (1414)، سفینة البحار ومدینة الحکم والآثار، ج1 و 7، چاپ اول، قم: اسوه.
59. کاویانپور، احمد (1378)، ترجمه قرآن کریم، چاپ سوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
60. الکلینی، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، ج1 و 2، چاپ چهارم، مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
61. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1410)، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار:، ج68، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر.
62. المحاسبی، ابو عبدالله حارث بن اسد (1406)، الوصایا، طبعة‌ الاولی، مصحح: عبدالقادر احمد عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
63. المسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین (1409)، مروج الذهب ومعادن الجوهر، ج4، طبعة ‌الثانی، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجره.
64. مشکینی، علی (1381)، ترجمه قرآن کریم، چاپ دوم، قم: الهادی.
65. مکارم شیرازی، ناصر (1373)، ترجمه قرآن کریم، چاپ دوم، قم: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
66. مهرنیا، حسن (1386)، «مطالعه تطبیقی فلسفه اخلاق از دیدگاه ارسطو و دکارت»، قابل دسترسی در: پایگاه اینترنتی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، http://www.ensani.ir/fa/content/69635/default.aspx.
67. میرزاى قمّى، ابو القاسم بن محمدحسن (1417)، غنائم الأیام فی مسائل الحلال والحرام، ج4، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
68. نرم افزار تراث (2) جامع منابع فرهنگ و ادب (1391)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
69. نرم افزار نور السیره (2) (بی‌تا)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
70. نرم‌افزار جامع الاحادیث (3) (بی‌تا)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
71. نرم‌افزار جامع فقه اهل البیت: (2) (بی‌تا)، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
72. نوری، میرزا حسین (1408ق.)، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، ج1، ج9، ج13 و 15، چاپ اول، بیروت: مؤسسه آل‌البیت:.
73. النویری، شهاب‌الدین احمد (1423ق.)، نهایة الارب فی فنون الادب، ج3، طبعة الأولی، القاهره: دار الکتب والوثائق القومیه.
 

Files

Share

How to cite

Statistics