2024-03-28T16:47:55Z
https://jpt.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4717
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
نقش نظریه «معنا» در تبیین هشام بن حکم از ماهیتِ ارادۀ خدا
اکبر
اقوام کرباسی
محمدتقی
سبحانی
طرح نظریۀ «معنا»، رویکردی وجودشناختی برای تحلیل و تبیین فعل و صفات فعلی خداوند است که متکلمان مدرسه کوفه بهویژه هشام بن حکم از آن بهره بردهاند. از میان صفات فعلی خداوند، اراده بارزترین صفت است که در نگاه متکلم بزرگِ این دوره از تاریخ کلام امامیه، به «حرکت» شناسانده میشد. در این مقاله بر اساس شیوه مطالعات تاریخ اندیشه، نشان داده شده است که در نظر هشام بن حکم اراده، اگر چه امری است که از سر قدرت و اختیار سر میزند؛ با این حال با دیگر امور و مخلوقات عالم که برخاسته از قدرت و اختیار است نیز تفاوت دارد. هشام برای اراده وجودی مستقل از ذات و فعل الهی در نظر میگرفت و از آن با واژه «معنا» تعبیر میکرد. این تلقی درواقع برگرفته از پارهای روایتهایی بود که بر اساس آن، برای اراده خلقتی ممتاز از دیگر مخلوقات در نظر میگرفت.
اراده
فعل
صفات فعل
حرکت
نظریه معنا
هشام بن حکم
2019
12
22
6
27
https://jpt.isca.ac.ir/article_68164_e1a946411670f3b07f75ed5ab0ccc8cf.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
بررسی و نقد قیاس غایب بر شاهد در اثبات نظریۀ زیادت صفات بر ذات الهی
بهروز
محمدی منفرد
حسین
رستمی
یکی از مسائل چالشی در مباحث خداشناسی، مبحث وجودشناسیِ صفات الهی است. در بحث وجودشناسی صفات الهی از کیفیت رابطه ذات الهی با صفات سخن گفته میشود. اشاعره در این بحث، به زیادت صفات بر ذات الهی قائلاند. یکی از ادله مهم اشاعره در این زمینه، قیاس غایب بر شاهد است. در این قیاس، حکم صفات در شاهد، یعنی انسان، به غایب، یعنی خدای متعال نسبت داده میشود. این قیاس با وجود اینکه نوعی قیاس فقهی یا تمثیل است، ولی چون جهت مشابهت یا جامع در آن، علت تامه برای ثبوت حکم در اصل میباشد، دارای اعتبار است. در مقابل، مخالفان اشاعره نقدهایی بر این قیاس وارد کردهاند که البته بیشتر آنها وارد نیستند. ما در این نوشتار با روشی تحلیلی به تقریر این قیاس پرداخته و نقدهای وارد بر آن را بررسی کردهایم. نتیجه اینکه کارکرد این قیاس، تنها در اثبات وجود مبدأ اوصاف الهی است و توانایی تبیین کیفیت رابطه این مبادی با ذات الهی را ندارد، و ازهمینرو اگر برای اثبات نظریه زیادت بهکار رود، اعم از مدعا خواهد بود.
صفات الهی
رابطه ذات و صفات
اشاعره
نظریه زیادت
قیاس غایب بر شاهد
2019
12
22
28
50
https://jpt.isca.ac.ir/article_68165_f77db28a7f61ba813c487d379c52e9f2.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
بررسی انتقادی دیدگاه فنایی دربارۀ حجیت ظنون عقلی (2)
حسین
کامکار
ابوالقاسم فنایی به حجیت ظنون عقلی در فقه قائل است و تبعیض میان ظنون نقلی و عقلی را از نظر حجیت خردستیز میداند. هدف این نوشتار، نقد و ارزیابیِ چهار استدلال او در این مسئله به روش تحلیلی است. در ضمن این بررسیها روشن میشود که (1) امکان دارد خداوند، سیرۀ خردمندان را کنار بزند؛ (2) ممکن است از منظرِ دانای کل، ظنونِ حدسی در حیطهای خاص، نوعاً پرخطاتر از ظنونِ حسی باشند؛ (3) حجیتنداشتن ظنون عقلی مختصّ حیطه شریعت و افتاء است، نه دیگر حیطههای زندگی مؤمنان؛ (4) نهی از عمل به ظنون عقلی نه مستلزم دوْر است، نه خودشکن است و نه مستلزم تعطیلی نقل؛ و (5) معضلاتِ پیشروی فقه سنتی به حجیت ظنونِ عقلی نمیانجامند. بر پایه نکات پیشگفته نشان دادهایم که استدلالهای فنایی برای اثبات خردستیزی ناتماماند و بنابراین برای کنارنهادن روایتهای این باب در منابع اسلامی، دلیل موجّهی در دست نیست.
اخلاق دینشناسی
حجیت ظنون عقلی
معرفتشناسی دینی
نقد روشنفکری دینی
اجتهاد متداول
ابوالقاسم فنایی
2019
12
22
51
75
https://jpt.isca.ac.ir/article_68166_f08db6bf738dc3baf495d45b6b688502.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
بررسی انتقادی نافرمانی مدنی از منظر برخی فیلسوفان یونان باستان و عصر روشنگری
علیرضا
آلبویه
ابولفضل
سامانلو (نویسنده مسئول)
اگر نوشتار سوفوکلس در خصوص نافرمانی مدنی را در جرگه مباحث فلسفی ندانیم و از آن بگذریم، از سقراط و نگاه ویژه فلسفی او در این باب نمی توان گذشت. او که از سوی حکومت آتن بهناحق به اعدام محکوم شده بود، حاضر نشد به پیشنهاد دوستانش عمل کند و با نافرمانی مدنی نسبت به حکم صادرشده، از زندان بگریزد؛ زیرا نافرمانی مدنی را امری خلاف فضیلت و قرارداد اجتماعی تلقی میکرد. ولی این دیدگاه مخالفانی سرسخت پیداکرد که معتقد بودند گاهی قوانین چنان ظالمانه میشوند که نافرمانی مدنی در برابر آن لازم و آخرین راهکار ممکن است. با توجه به این دو دیدگاه دربارۀ نافرمانی مدنی، پرسش اساسی این است که کدام رفتار در برابر حکم ظالمانه پسندیده است؟ آیا در برابر قانون ظالمانه به هر شکل ممکن باید سرفرود آورد یا میتوان با اعتراض نسبت به آن، حکومت را مجبور به اصلاحات کرد؟ در این مقاله میکوشیم با نقد و بررسی استدلالهای متفکران دورۀ یونان باستان و عصر روشنگری به پرسشهای مطرح پاسخ دهیم و تناقضاتِ درونیِ آنها را آشکار و پاسخ نهایی را مشخص سازیم.
نافرمانی مدنی
قرارداد اجتماعی
قوانین ظالمانه
وضع آغازین
عدالت اجتماعی
2019
12
22
76
102
https://jpt.isca.ac.ir/article_68167_5d01bfd21249b42cca7fa0e36538afdf.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
رابطه لذت، فضیلت و سعادت در اندیشه سنکای رواقی و امام خمینی (ره)
احمد
کریمی (نویسنده مسئول)
مرضیه
اسماعیلی
تلقی خیراندیشانه از لذتهای سیریناپذیر و سعادتانگاری آنها از یک سو، و لذّتستیزی بهعنوان تنها راه رسیدن به سعادت از سویی دیگر، همواره دو سویه بحثبرانگیز از تعاطی آدمیان با لذّت بوده است. در جستوجوی پاسخ به این مسئله که سهم لذّت در فضیلت و سعادت انسان چیست، این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی به بررسی ماهیت و جایگاه لذّت و ارتباط آن با فضیلت و سعادت از منظر سنکای رواقی و امام خمینی پرداخته است. سنکا باور دارد ارزش و خیر فینفسه تنها در فضیلت است و سعادت، فضیلت معرفت به ماهیت واقعی اشیا و خارج از اراده بودن رخدادها و عمل بر وفق این بینش و رضایت حاصل از آن است. امام خمینی نیز خیر را در رسیدن به سعادت حاصل از فضایل عقلانی و الهیاتی میداند. هر دو متفکر با توجه به لذتگرایی روانشناختی دو راه متفاوت پیمودهاند: سنکا با موضعی ضد لذتگرایانه، آن را اساساً مذموم میداند که حتی از خیر اندکش نیز باید چشم پوشید؛ ولی نظریه شبهلذتگرایانۀ امام حتی فضیلت را نیز از منظر لذّت عقلانی حاصل تبیین کرده است. یافتههای این پژوهش نشان داد هیچ یک از دو دیدگاه با وجود ارزشانگاری فضیلت نتوانسته است بهطورکلی نقش لذّت را انکار کند و حتی در دیدگاه امام، به ارزش ابزاری آن بسیار توجه شده است و رواقیان نیز به ضرورت امیال مؤثر در صیانت ذات اعتراف کردهاند و به نحو متناقضی حتی نتیجۀ فضیلتمندی را آرامش خاطری دانستهاند که خود به مفهوم لذّت بسیار نزدیک است.
لذت
فضیلت
سعادت
امام خمین(ره)
سنکا
رواقیان
2019
12
22
103
126
https://jpt.isca.ac.ir/article_68168_4e59fe501ea4438bf565fed1933ab452.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
ارزیابی رویکرد فایدهگرایی کلاسیک به مسئولیتاخلاقی در قبال دیگری
محمدامین
خوانساری
محسن
جوادی
هادی
صادقی
فایدهگرایی از جمله نظریههای اخلاق هنجاری است که به خیرخواهی همگانی توجه دارد. در این پژوهش تلاش میشود با روش تحلیل فلسفی و با تأکید بر دیدگاه بنتام و میل، رویکرد فایدهگرایی به مسئولیت اخلاقی تبیین گردد. فایدهگرایان با نفی استحقاق و سزاواری در مسئولیت اخلاقی، خاستگاه مسئولیت را لذّت و الم میدانند و در ارزیابیها به نتایج عمل نظردارند و گسترۀ مسئولیت را همگانی میدانند. نتیجه اینکه مسئولیت نزد فایدهگرایان با ابهامهایی همراه است؛ ابهامهایی مانند استفادۀ ابزاری از ارزشهای اخلاقی، بیتوجهی به انگیزه عامل، بیتوجهی به تعهدات پیشین به سبب اصل فایده که اصلی پسین است، نسبیگرایی، طبیعتگرایی و همچنین بیتوجهی به لذّتهای پایدار اخروی.
فایدهگرایی
مسئولیت اخلاقی
لذت
سودرسانی
خیرخواهی
جرمی بنتام
جان استوارت میل
2019
12
22
127
152
https://jpt.isca.ac.ir/article_68169_6d4daf7590e2238f4c5ceb18af17bc66.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1398
24
96
تبیین اخبار طینت: توریه یا جبرگرایی؟
حسینعلی
یوسف زاده
سیدمحمدکاظم
طباطبایی
محمد
غفورینژاد
اعتقاد به جبر از مهمترین چالشهای کلامی است که در نیمه دوم سدۀ اول هجری از سوی معاویه در اسلام پایهگذاری شد و خلفای اموی در جهت ترویج آن کوشیدند. در برابر، مکتب تشیع از مخالفان سرسخت جبرگرایی بوده و به رهبری امامان اهلبیت(ع) همواره با این اعتقاد باطل جنگیده است؛ اما درعینحال روایتهایی موسوم به «روایتهای طینت» از آن بزرگواران رسیده است که موهم اعتقاد به جبر است. در توجیه و تبیین این روایتها و نشاندادن سازگاری آنها با اعتقاد به اختیار انسان در رفتار، کردار و باورها بسیار سخن گفتهاند که بهظاهر ناتمام مینماید؛ ازاینرو ما ضمن پذیرش صدور فی الجمله این روایتها، به این نتیجه رسیدهایم که ائمه به دلیل آنکه در شرایط تقیه قرار گرفته بودند، بهناچار به شیوۀ توریه سخن گفته و از واژه «طین» بهعنوان یک نماد بهره گرفتهاند؛ بنابراین روایتهای طینت مفهومی جز آنچه از ظاهر آنها برمیآید، دارند و لازم است با نگاه به روایتهایی خارج از این باب شناخته شوند.
روایتهای طینت
امامان شیعه
جبرگرایی
تقیه
2019
12
22
153
174
https://jpt.isca.ac.ir/article_68170_6e569379762e29edbf9e6896f58876ee.pdf