میان شرق و غرب (*)

گفته‏اند که عیبهای مشخص غرب متجدد عبارتند از: اصالت عقل استدلالی (1) ، ماده‏گرایی (2) و احساسات‏گرایی (3) . به حکم اصالت عقل استدلالی، عقل استدلالی، به تنهایی، همه معرفت را پدید می‏آورد; به حکم ماده‏گرایی، فقط ماده به زندگی معنا می دهد; و اما احساسات گرایی که بهتر ودقیق‏تر آن است که از آن به روان‏شناسی‏گرایی (4) تعبیر کنیم علاوه بر این حقیقت که نباید یک برانگیزندگی خاص را با برانگیزندگی فی‏نفسه اشتباه کرد، نباید با مبالغه در کاستیهای غربیان بخواهیم نقایص شرقیان را دست کم بگیریم. به حکم روان‏شناسی‏گرایی، امور معنوی و عقلانی به امور نفسانی، و از این رو، به نحوی به امور دون انسانی، تحویل می‏شوند: این، گرچه کاملا تناقض آمیز است، سخن برخی از قائلان به اصالت عقل استدلالی می‏باشد.