جامعه، فرهنگ و تمدّن در تفکّر و تجربۀ صوفیان مسلمان

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

این نوشته بر ربط میان تصوف و تمدن در تفکر و تجربۀ عرفانی معطوف خواهد بود، تا نخست در نگاه نظری کارکردهای تمدنیِ آموزه‌های عرفانی و امکان نگرش تمدنی بهایده‌های صوفیانه روشن شود و آن‌گاه نسبت میان تصوف و تمدن به لحاظ عینی و تاریخی نیز روشن گردد که چنین آموزه‌های عرفانی ـ تمدنی نه تنها در کتاب‌ها و نوشته‌های اهل معرفت، بلکه در عرصۀ عینیت تاریخی نیز تحقق یافته و در صورت‌بندی جامعه، فرهنگ و تمدن اسلامی نقش داشته است. از این منظر بدون توجه عمیق و عقلانی به میراث عرفانی، نه فهم تمدن اسلامی درگذشته میسور خواهد بود و نه تأسیس و یا احیای این تمدن در آینده.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Society, Culture and Civilization in the Thought and Experience of Muslim Sufism

نویسنده [English]

  • Habibollah Baba’ee
چکیده [English]

This is going to concentrate on the relationship between Sufism and civilization in mystical  thought and in Islamic history. In order to indicate this point, I will study, theoretically, civilizational aspects of mystical statements and the contingency of civilizational study of mystical issues. Also, I will follow this connection between Sufism and civilization in the history of Islam to realize that civilizational function of Sufism is not confined to the theory, rather it can work in reality as well. Based on this, Sufis had decisive role in formulation of Islamic civilization. Consequently, without considering of Sufism, it would be impossible either to understand Islamic heritage of civilization (in the past) or to establish and to revive Islamic civilization (in the Future)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • civilization
  • culture
  • This world
  • piety
  • Welayat
  • jihad
  • society
  • Politics
  1. نهج البلاغه.
  2. ابن عربی (بی‌تا)،الفتوحات الملکیه، ج4، بیروت: دار صادر.
  3. آشوری، داریوش (1380)،تعریف‌‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: انتشارات آگاه.
  4. آملی، سید حیدر (1368)،جامع الاسرار،تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.
  5. بابایی، حبیب الله (1391)، «عزّت نفس» و «کرامتِ غیر» در «ازخودگذشتگی»؛ بازکاوی «قربانی‌‌کردنِ خویش» و تناسب آن با «تعزیز نفس» و «تکریم دیگران»، مجله پژوهش‌‌های اخلاقی، ش7.
  6. ــــــــــــ (1390)، «بررسی تاریخی «انسجام» و «هویت» اسلامی بعد از عاشورا»، تاریخ اسلام، ش47.
  7. ــــــــــــ (1388)، «کارکردهای رهایی‌‌بخشِ «یاد رنج متعالی» در رویارویی با رنج‌‌های انسان معاصر، نقد و نظر، سال چهاردهم، شماره 54.
  8. مادلونگ، ویلفرد (1377)، فرقه‌‌های اسلامی، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات اساطیر.
  9. آزاد ارامکی، تقی (1374)،اندیشۀ اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن خلدون، تهران: سروش.

10. بدوی، عبدالرحمن (1375)،تاریخ تصوف اسلامی، «از آغاز تا پایان سدۀ دوم هجری»، ترجمۀ محمودرضا افتخارزاده، قم: دفتر نشر معارف اسلامی.

11. جامی، عبدالرحمن (1336)،نفحات الانس من حضرات القدس، کتابفروشی محمودی.

12. جمعی از نویسندگان (1385)،کتابشناخت اخلاق اسلامی؛گزارشی تحلیلی میراث مکاتب اخلاق اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

13. داوری اردکانی، رضا (1380)،تمدن و تفکر غربی، تهران: نشر ساقی.

14. دباشی، حمید (1379)، «شرایط تاریخی تصوف ایرانی در عصر سلجوقی»، از کتاب میراث تصوف، ویراسته لئونارد لویزن، انتشارات مرکز تهران.

15. دبیری‌نژاد، بدیع‌الله (1351)،«سیر خوشنویسی در قرن پنجم هجری وظهور ابن بواب»؛ نشریه هنر و مردم، ش 121.

16. رندال، هرمن (1376)،سیر تکامل عقل نوین، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

17. زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1362)،ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

18. ـــــــــــ (1379)،جست‌و‌جو در تصوف ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر.

19. ــــــــــــ (1380)،دنبالۀ جست‌و‌جو در تصوف ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.

20. السید، رضوان (1383)، اسلام سیاسی در کشاکش هویت و تجدد، ترجمۀ مجید مرادی، تهران: نشر باز.

21. شریعتی، علی (بی‌تا)،تاریخ تمدن، ج1، تهران: انتشارات چاپخش.

22. شیرازی، محمد بن ابراهیم(ملاصدرا) (1367)،ترجمۀ شرح اصول کافی، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

23. شیمل، آن‌ماری (1374)،ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه و توضیحات:عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

24. ــــــــــــ (1389)،خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمۀ اسدالله آزاد، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

25. صفی، امید (1389)،کتاب سیاست و دانش در جهان اسلام، همسویی معرفت و ایدئولوژی در دروۀ سلجوقی، ترجمۀ مجتبی فاضلی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

26. طباطبایی، سید جواد (1379)،ابن خلدون و علوم اجتماعی، وضعیت علوم اجتماعی در تمدن اسلامی، تهران: طرح نو.

27. فدایی مهربانی، مهدی (1388)،پیدایی اندیشه سیاسیِ عرفانی در ایران، از عزیز نسفی تا صدرالدین شیرازی، تهران: نشر نی.

28. القشیری، عبدالکریم (بی‌تا)،رسالۀ قشیریه، بیروت: دار الجیل.

29. قونوی، صدرالدین (1970م/1389ق)،اعجاز البیان فی تأویل‌ام القرآن، تحقیق و دراسه بقلم عبدالقادر احمدعطا، بیروت: مطبعه دارالتألیف.

30. کوش، دنی (1381)،مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمۀ فریدون وحیدا، تهران: سروش.

31. گولپینارلی، عبدالباقی (1379)،فتوت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن، ترجمۀ توفیق هـ. سبحانی، تهران: انتشارات روزنه.

32. لاهیجی، شیخ محمد (1337)،شرح گلشن راز، تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.

33. لینگز، مارتین (1360)،عارفی از الجزایر، ترجمۀ نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگ‌‌ها.

34. متز، آدم (1362)،تمدن اسلامی در قرن چهارم، ج2، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو،تهران: انتشارات امیرکبیر.

35. مجموعه نویسندگان،(1384)،میراث تصوف، ویراستۀ لئوناردلویزان، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز، ج1.

36. مطهری، مرتضی (1359)،بیست گفتار، قم، جامعه مدرسین حوزه عملیه قم: انتشارات اسلامی.

37. ـــــــــــ(1373)، سیری در نهج البلاغه، تهران: انتشارات صدرا.

38. التهانوی، محمد علی،(1996م)،موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، تقدیم و اشراف و مراجعه: رفیق العجم، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.

39. نصر، سید حسین (1375)،هنر ومعنویت اسلامی،ترجمۀ رحیم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.

40. ــــــــــــ (1382(الف))،آرمان‌‌ها و واقعیت‌های اسلام،ترجمه دکتر انشاءالله رحمتی، تهران: انتشارات جامی.

41. ــــــــــــ (1382(ب))،آموزه‌‌های صوفیان از دیروز تا امروز، تهران: انتشارات قصیده سرا.

42. ــــــــــــ (1382(ج))،جاودان خرد (مجموعه مقالات)، به اهتمام سید حسن حسینی، ج1، تهران: انتشارات سروش.

43. ــــــــــــ (1383)،اسلام و تنگناهای انسان متجدد، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: نشر سهروردی.

44. ــــــــــــ (1385)،در جست‌و‌جوی امر قدسی، ترجمۀسید مصطفی شهرآیینی، تهران: نشر نی.

45. ــــــــــــ (1388)،عرفان اسلامی در شرق و غرب، در گفت‌و‌گو با سید سلمان صفوی، انتشارات سلمان آزاده.

46. ــــــــــــ (1390)،گفت‌و‌گو، «دین ابن عربی عشق است»، مجله مهرنامه، شمارۀ 14.

47. نوربخش، جواد (1384)،پیران و صوفیان نامی کرمان، تهران: انتشارات یلدا قلم.

48. نوری، حسین بن محمد تقی (1366، 1407ق)،مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، لبنان: موسسه آل البیت، الاحیاء التراث.

 

49. Elias, N., the Civilizing Process (1984), Oxford: Blackwell.

50. Sophia Perennis (2001),The System of Anticrist Truth & Falshood in Postmodernism and the New Age, USA: Ghent Ny..