2024-03-29T05:44:34Z
https://jpt.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=39
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
آراء متکلمان نوبختی در میانه مدرسۀ کوفه و بغداد
محمدتقی
سبحانی
سیدعلی
حسینی زاده خضرآباد
ابوسهل و ابو محمد نوبختی از برجستهترین متکلمان مدرسۀ بغداد نقش بسزایی در تاریخ کلام امامیه دارند. آنان از سویی میراثدار مدرسۀ کلامی کوفه و از سوی دیگر زمینهساز مدرسۀ کلامی بغداد (شیخ مفید و شاگردانش) میباشند. در عین حال، آراء کلامی نوبختیان تفاوتهایی با دو مدرسۀ کلامی پیشگفته دارد. از آنجا که تقریباً هیچیک از آثار این دو متکلم امامی به دست ما نرسیده، در این نوشتار با بررسی گزارشهای بر جای مانده از آراء و آثار نوبختیان، دیدگاههای کلامی آنان در موضوعات مختلف کلامی بازیابی گردیده و اندیشههای آنان به خصوص در مواردی که با آراء متکلمان پیشین یا پسین امامیه متفاوت میباشد تبیین گردیده است. اندیشههای نوبختیان گاه همسو با آراء مدرسۀ کوفه بوده است و گاه سرآغازی بر آراء کلامی مدرسۀ بغداد میباشد که ناشی از رویگردانی از دیدگاه کلامی منسوب به متکلمان کوفی یا تفسیر و تبیینی متفاوت از باورهای کلامی پیشینیان میباشد.
نوبختیان
کلام امامیه
مدرسۀ کوفه
مدرسۀ بغداد
معتزله
2012
06
21
2
27
https://jpt.isca.ac.ir/article_143_95a9b35c5502ef8c5a158789efa64bb7.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
نقش معتزلیانِ شیعه شده در گرایش کلام امامیه به اعتزال
عباس
میرزایی
معتزلیان شیعه شده عنوانی برای برخی از متکلمان شیعی است که سابقۀ تفکر اعتزالی دارند. ابوعیسی وراق، ابن راوندی، ابن قبه رازی، ابن مملک اصفهانی و ابن فسانجس از شخصیتهای این دسته از متکلمان هستند. اینان با آگاهی از نظام الاهیاتی معتزلیه اندیشههای امامی را پذیرفتند و در راه دفاع و تبیین آموزههای کلامی امامیه تلاش کردند. این تلاش تغییراتی را در تفکر امامیه و سوق دادن کلام امامیه به اندیشههای اعتزالی به همراه داشت. این مقاله به بررسی این موضوع و راستآزمایی این نظریه پرداخته است. به نظر میرسد عموم جامعه علمی امامیه، به طور غالب، نگاه مثبتی به معتزلیان شیعه شده داشتهاند، ولی نمیتوان همۀ اینها را به صورت یکسان تلقی کرد. دو شخصیت مطرح این جریان، یعنی ابوعیسی وراق و ابن راوندی، به نحوی از میراثداران کلام امامیه در کوفه و با گرایشات ضد معتزلی هستند. تأکید بر بنیاد فکری امامیه، یعنی بحث امامت محور اصلی اندیشه معتزلیان شیعه شده را شکل داده است، ولی این وجه مشترک الزاماً رویکرد کلامیِ یکسانی را میان آنان، در حوزۀ توحید و عدل در پی نداشته است.
تاریخ کلام امامیه
معتزلیان شیعه شده
ابوعیسی وراق
ابن راوندی
ابن قبه
ابن مملک اصفهانی
ابن فسانجس
2012
06
21
28
59
https://jpt.isca.ac.ir/article_144_69010138e4dc52872bac03f5cee81448.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
متکلمان ناشناخته امامی بغداد از غیبت صغری تا دوران شیخ مفید
سیدعلی اکبر
موسوی تنیانی
مدرسۀ کوفه و بغداد را میتوان دوران اوج شکوفایی و درخشندگی کلام امامیه در سدههای نخستین به شمار آورد؛ اما در فاصلۀ زمانی میان مدرسۀ کوفه و بغداد (آستانه غیبت صغری تا عصر شیخ مفید) به دلیل نامناسب بودن پارهای از شرایط، کلام امامیه تمرکز جغرافیایی لازم را نداشته است. نوشتار پیشرو درصدد است با معرفی متکلمان امامی این عصر و بیان دیدگاهها و تلاشهای علمی و تولیدات کلامی آنان، نشان دهد که شخصیتهای برجستۀ کلامی در این دوره حضور داشته و تأثیرگذار هم بودهاند، مانند تأثیرگذاری شگرف ابن جبرویه امامی بر تغییر عقیده و مسلک ابن مملک جرجانی معتزلی. این دیدگاه در مقابل نظر کسانی است که به فقدان متکلمان امامیه در این محدوده تاریخی باور دارند.
کلام امامیه
مدرسۀ کوفه و بغداد
ابن جبرویه
ابن مملک.
2012
06
21
60
82
https://jpt.isca.ac.ir/article_145_901598f35f5b3e3a294a9c5bf17b9964.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
چگونگی مواجهه شیخ مفید با میراث حدیثی امامیه
عبدالهادی
اعتصامی
مواجهه شیخ مفید با میراث حدیثی امامیه و میزان بهرهگیری وی از این میراث در موضوعات کلامی متفاوت است. بررسی و مقایسه آراء کلامی وی با میراث حدیثی امامیه نشان میدهد که شیخ مفید ضمن استفاده و بهرهمندی از این میراث گران، رویکردی انتقادی وگزینشی نسبت به کاربست برخی روایات در موضوعات کلامی داشته است. رویکرد انتقادی وی را میتوان در موضوعاتی همچون معرفت فطری، عالم ذر و خلقت ارواح مشاهده نمود. در موضوعات یادشده شیخ مفید از قول مشهور در روایات فاصله گرفته و گاه تا مرز انکار آنها پیش رفته است. رویکرد گزینشی وی را میتوان در برخی از موضوعات همچون: اراده، جبر و تفویض، استطاعت، قضا و قدر و بدا جستوجو کرد.
کلام امامیه
شیخ مفید
آراء کلامی
میراث حدیثی
2012
06
21
83
105
https://jpt.isca.ac.ir/article_146_4ee6407f6b7ba2e46b40227cc9810780.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
نقش اجماع در اندیشۀ کلامی سید مرتضی
حیدر
بیاتی
بر خلاف ادبیات متعارف، اجماع نه تنها در فقه کاربرد دارد، بلکه از نظر متکلمان، یکی از ابزارهای مهم استنباطات کلامی به شمار میرود. از جملۀ این متکلمان سید مرتضی میباشد. او توانست با پیریزی اساسی و محکم برای اندیشۀ کلامی خود، از اجماع در بنای فکر کلامی خود بهره ببرد. به نظر او، اجماع ابزاری علمی - یقینی است که میتواند کاشف از قول امام معصوم باشد. اعتماد او به اجماع در بحثهای کلامی سبب فاصله گرفتن وی از معتزله در بسیاری از مسائل کلامی شد. تلاش نگارنده بر این است که تبیینی از ماهیت اجماع، خصوصیات مختلف آن و اهمیت آن در اندیشۀ کلامی سید مرتضی ارائه دهد.
سید مرتضی
اجماع
خبر متواتر
علم
عقل
معتزله
2012
06
21
106
125
https://jpt.isca.ac.ir/article_147_32431e724428bc288415e044e10d782b.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
جریانشناسی اصحاب حدیث از ابتدای شکلگیری تا دوران اقتدار اشاعره
علی
امیرخانی
جریان فکری موسوم به اصحاب حدیث یکی از مهمترین جریانهای فکری در سدههای نخستین و از رقیبان جدی امامیه بوده است. نوشتار حاضر دورههای مختلف اهل حدیث از شکلگیری تا اوج و سپس اضمحلال نسبی در دوران آل بویه که همزمان با مدرسۀ کلامی امامیه در بغداد است و نیز تطورها و رویدادهای تاریخی آنان را با روش بررسی تاریخ اندیشه بررسیده است و ضمن اشاره به مهمترین شاخصههای اعتقادی آنان و رهبران پرنفوذ هر دوره، به این نتیجه میرسد که جریان اصلی اهل حدیث، علاوه بر تعبد بر آثار نقلی و بسنده کردن بر معانی ظاهری و مخالفت سرسختانه با کلام و تأویل، به گمان خویش با مجهول دانستن کیفیت و بدعت دانستن پرسش از آنها از محذور «تشبیه»، «تجسیم» و «جبر» بر حذر بودند. با این حال در عرض جریان اصلی اهل حدیث، دو گرایش فکری دیگر حضور داشتند: یکی گرایش ظاهرگرایان افراطی که از اتهام تجسیم، تشبیه و جبر پرهیز نداشتند و بیشتر با عنوان کنایی «حشویه» شناخته میشدند و دیگری گرایش حدیثگرایان متمایل به تأویل و کلام، که هر دو طیف مورد طرد و انکار جریان اصلی حدیثگرایان بودند.
اهل اثر
اصحاب حدیث
حشویه
تأویل
تشبیه و تجسیم
2012
06
21
126
146
https://jpt.isca.ac.ir/article_148_669c142bbdbfb37ffcf996cf537c37b7.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1391
17
66
مقایسه اندیشههای کلامی نوبختیان و سید مرتضی
سیدعلی
حسینی زاده خضرآباد
مقایسه اندیشههای ابوسهل و ابومحمد نوبختی با سید مرتضی از آن جهت که متهم به گرایشات اعتزالی هستند، میتواند در شناخت بهتر از مدرسه کلامی بغداد و تحولات اندیشهای درون آن یاریرسان باشد و برخی ابهامات تاریخ کلام امامیه را برطرف کند. از اینرو، در این مقاله با مقایسۀ روش و محتوای کلام این متکلمان امامی علاوه بر بیان نقاط اختلاف آنان، اشارهای به میزان همگرایی آنان با اندیشههای معتزله گردیده و در نهایت گویای این مطلب است که در نگاه کلی سید مرتضی بیش از بنونوبخت به اندیشۀ معتزله نزدیک شده است.
نوبختیان
سید مرتضی
معتزله
کلام امامیه
مدرسۀ بغداد
2012
06
21
147
164
https://jpt.isca.ac.ir/article_149_b32261336f96c6ded78e6db23b0c8ef2.pdf