2024-03-29T05:58:12Z
https://jpt.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=378
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
تأملّى در برهان صدیقین به تقریر علامه طباطبایى
محمود
مروارید
علاّمه سید محمدحسین طباطبایى در حاشیه اسفار, تقریرى از برهان صدیقین ارائه داده است که معمولاً ادعا مى شود این تقریر علامه, استدلال جدیدى است که وجود خداوند را بدون به کارگیرى اصول فلسفى به اثبات مى رساند, و از این رو مى توان آن را مصداق کامل (برهان صدیقین) دانست. در این نوشتار نشان مى دهیم که برهان علامه طباطبایى گرچه تقریرى جدید و ابداعى است, امّا با اشکالات قابل توجهى روبرو است, به گونه اى که براى بر طرف کردن آنها, به ناچار باید دست کم سه پیش فرض فلسفى را پذیرفت و بدان اذعان نمود. بر این اساس, به هیچ روى نمى توان برهان علامه را بى نیاز از اصول فلسفى دانست, و مهم تر این که برخى از آن پیش فرض ها کاملاً مناقشه آمیز هستند.
کلیدواژه ها: براهین اثبات وجود خدا
برهان صدیقین
علامه طباطبایى
نظریه مطابقت در صدق
ضرورت شى
ضرورت جمله
2007
03
21
2
24
https://jpt.isca.ac.ir/article_4494_1d277495062b02324bc46528b5e1336b.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
خدا: محرّک نامتحرک
عباس
احمدی سعدی
چکیده: جریان آب در رودخانه, پیدایش شب و روز, تغییر فصول, گردش کرات و اجرام آسمانى و… همگى پدیده هاى متغیر و محسوسى هستند که از دیرباز ذهن فیلسوفان و دانشمندان را به خود مشغول داشته اند.ارسطو تعریف متفکران پیش از خود از حرکت را به خروج تدریجى قوّه از فعل, نقد و آن را به (کمال شىء بالقوّه از آن حیث که بالقوّه است) تعریف کرد. وى در نظام فلسفى خود, براى تبیین حرکات طبیعى با توسل به امتناع تسلسل محرک ها, ناگریز به محرکى ازلى و غیر مادى قائل مى شد: محرک نامتحرک. محرک اول, غایت نهایى همه اشیاى متحرک است و افلاک آسمانى از سر شوق و براى تشبّه به او به حرکت در مى آیند; زیرا او خیر و زیبایى محض است. در سده هاى میانه, آکوئیناس این استدلال را به نحوى سازگار با تعالیم مسیحى, در اثبات بارى تعالى بازسازى کرد. اغلب فیلسوفان مسلمان نیز به برهان محرک اول اشاره کردند, اما براهین امکان و وجوب و برهان صدیقین را محکم تر و شریف تر از آن یافتند. دست کم, از دو جهت در مفهوم محرّک نامتحرک یا خداى ارسطو, مناقشه شده است:الف) فروپاشى نظام کیهانى بطلیموسى در اثر کشفیات علمى در دوره رنسانس و عصر جدید و نیز تردید در صحت ادلّه امتناع تسلسل که برخى ریاضى دانان مطرح کرده اند.
ب) ناهم خوانى با خداى ادیان: به این معنا که محرک اول نه خالق عالم است و نه ارتباطى با آن و انسان دارد, بر خلاف خداى ادیان که گرچه به معنایى غایت است, خالق هم هست و به آدمى و سرنوشت او توجّه داشته و با او رابطه اى نزدیک و شفقت آمیز دارد.
کلید واژه ها: حرکت
علت غایى
محرک اول
کیهان شناسى
خلق از عدم
2007
03
21
25
41
https://jpt.isca.ac.ir/article_4495_a99d488454fcc5a74be0e9aed9eab4a5.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
اسم الاهى در عرفان اسلامى
سعید
رحیمیان
اسماى الاهى در عرفان اسلامى از اهمیت بالایى برخوردار است, در این مقاله به بحث از اسماء از جهت وجودشناختى, معناشناختى و معرفت شناختى پرداخته شده و با بیان و توضیح روابط موجود بین اسماء به تقسیم بندى اسماى الاهى در عرفان اسلامى, همانند تقسیم اسماء به تنزیهى و تشبیهى مستأثر و غیرمستأثر, جلال و جمال و اسم ذات, صفات و افعال و… اشاره شده است. در پایان نیز به اجمال به بحث از توقیفى بودن اسماى الاهى و رابطه انسان با اسماى الاهى پرداخته شده است.
عرفان اسلامى
عرفان نظرى
اسماى الاهى
اسم اعظم
اسماى جمال و جلال
2007
03
21
42
58
https://jpt.isca.ac.ir/article_4496_f34c1da11b264b15780db281ea10b6b6.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
خلود نفس بدون بدن
امیر
دیوانی
در این مقاله کوشش مى شود پس از به میان آوردن بحث از اصلى ترین مسائل در باب جاودانگى و بقاء زندگى انسان پس از مرگ, یکى از کهن ترین نظریه هاى جاودانگى و بقاء, یعنى خلود و زندگى نفس بدون بدن, در فلسفه و الاهیات اسلامى و مسیحى شرح و تبیین شود. این نظریه در فلسفه و الاهیات, صورت هاى مختلفى را پذیرفته است.آیا انسان پیش از زندگى این جهانى, اساساً زندگى نفسانى بدون بدن را تجربه کرده است یا نه؟ گذشته از چگونگى پاسخ به این پرسش, آیا آدمى پس از زندگى این جهانى, زندگى نفسانى بودن بدن را نیز تجربه خواهد کرد؟ کسانى که به این پرسش پاسخ مثبت مى دهند دو دوسته اند: دسته اول, زندگى نفسانى بدون بدن پس از این جهان را ابدى و دائمى مى دانند, به گونه اى که نفس و بدن دیگر با هم همسایه و هم نشین نخواهند شد و نفس دیگر چنین لباسى را در بر نخواهد کرد, اما دسته دیگر این مفارقت و جدایى را موقّتى دانسته و معتقدند که بار دیگر نفس و بدن, اما این بار به طور ابدى, با هم مقرون گشته و دیگر جدایى از یک دیگر را نخواهند دید. آنها که به پرسش پیش گفته پاسخ منفى داده اند مصاحبت نفس و بدن را قوى تر از آن مى دانند که یکى بدون دیگرى امکان بقاء داشته باشد, از این رو معتقدند که نفس, هیچ گاه طعم جدایى از بدن را نخواهد چشید; این دو با هم آمده اند, با هم خاموش مى شوند و سرانجام بار دیگر با یک دیگر به زندگى ابدى دست خواهند یافت.
فلسفه اسلامى
معاد
معاد جسمانى
خلود نفس
خلود نفس بدون بدن
2007
03
21
59
76
https://jpt.isca.ac.ir/article_4497_e6ec43e5ff8bba9751a4cc3b7314a846.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
نظریه امر الاهى
رابرت
آدامز ترجمه سیدمحمود موسوی
فیلسوف معاصر, رابرت آدامز در این نوشتار به تفصیل نظریه امر الاهى, زمینه تاریخى, نقش آن در اخلاق و امتیازات آن در مقایسه با دیگر نظریه ها را مورد بحث قرار داده و کوشیده است با تأکید بر صفات کمالى خداوند قرائتى قابل قبول از این نظریه به دست دهد.
امر الاهى
الزام اخلاقى
الزام اجتماعى
کلام خدا
اراده خدا
اراده تشریعى
اراده تکوینى
اراده رخصت بخش
اراده مقدم
اراده لاحق
خود فرمان روایى
خدا فرمان روایى
دیگر فرمان روایى
2007
03
21
77
115
https://jpt.isca.ac.ir/article_4498_3581489739c9f7e5f944ccdb73e3e602.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
گزارش, تحلیل و نقد کتاب الجمع بین رأیى الحکیمین اثر فارابى
مهدی
اخوان
الجمع بین رایى الحکیمین: افلاطون الالهى و ارسطوطالیس اثر ابونصر فارابى, یکى از برجسته ترین کتاب ها در سنّت یونانى ـ اسلامى فلسفه است که نشان دهنده تلاش فیلسوفى مسلمان براى سازگار کردن آرا و نظرات اصلى دو فیلسوف یونانى است که بعدها, دو مکتب مشّائى و اشراقى در حوزه فلسفه اسلامى, آراى خود را به این دو فیلسوف اسناد مى دادند. این کتاب موجز اما پرمحتوا, جهدِ جامعى است که علیرغم برخى نقاط ضعف هر کتاب فلسفى تحلیلى دوره متقدم ّ فلسفه اسلامى, درخشندگى هاى بسیارى دارد. در این مقاله, ضمن گزارش و تحلیل این کتاب, به نقد این تلاش و میزان توفیق یا عدم توفیق آن در راستاى اغراضى که دارد, مى پردازیم.
فلسفه تطبیقى
ابونصرفارابى
افلاطون
ارسطو
دیدگاه هاى فلسفى
2007
03
21
116
140
https://jpt.isca.ac.ir/article_4499_847890244b6563d7777b61bf7b4d6072.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
اخلاق محیط زیست
پیتر
سینگر ترجمه علیرضا آل بویه
رودخانه اى در فرکندهاى پوشیده از درخت و تنگ هاى سنگلاخى به طرف دریا سرازیر است. کمیته هیدرو الکتریسیته دولت آب فرو ریز پشت سد را انرژى بکرى مى دانستند. ساختن سدى از عرض یکى از تنگ ها سه سال اشتغال براى هزار نفر و در بلند مدت اشتغال براى بیست یا سى نفر ایجاد مى کرد. این سد آن قدر آب ذخیره مى کرد تا تضمین کند که دولت مى تواند از لحاظ اقتصادى نیازهاى انرژیش را براى دهه آینده تأمین کند. این امر دست اندرکاران صنعت انرژى را ترغیب مى کرد تا در اشتغال و رشد اقتصادى سهم بیشترى داشته باشند. زمین هاى ناهموار دره هاى رودخانه ساختن سد را تنها در مکان نسبتاً مناسب و در عین حال مطلوبى براى پیاده روى در طبیعت فراهم مى کرد. خود رودخانه کلک سواران پر دل و جرأت ترى را برى کلک سوارى در تند آب به خود جلب مى کند. تا اعماق دره هاى حفاظت شده درخت هاى کاج هیوآن1 کم یاب است, بسیارى از درختان بیش از یک هزار سال قدمت دارند. دره ها و تنگ ها لانه بسیارى از پرندگان و حیوانات هستند, از جمله انواع موش هاى کیسه دار در حال انقراض که به ندرت در خارج از این دره ها یافت شده اند. گیاهان و حیوانات کم یاب دیگرى نیز هستند, اما هیچ کس از آنها اطلاعى ندارد, زیرا دانشمندان هنوز به طور کامل این منطقه را مورد جست وجو قرار نداده اند.
2007
03
21
141
169
https://jpt.isca.ac.ir/article_4500_f5e4456dfc124a9e1643ac7e701cc50d.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
نیچه و نیازهاى انسان معاصر
یار علی کرد
فیروزجایی
نیچه فیلسوفى است متعلق به قرن نوزدهم, اما درباره بحرانى فکرى سخن رانده است که آن را به بشر امروزى متعلق دانسته است. درنظر او مهمترین بحران بشرى این روزگار بى ارزش شدن ارزش هاى حاکم بر زندگى انسان هاست که در سایه افول ایمان به خدا ظاهر شده است, هر چند که ارزش هایى که اکنون به سبب یاد شده بى پشتوانه شده اند, فى نفسه ارزش هاى قابل قبولى نبودند و حتى مایه تباهى و انحطاط زندگى انسان ها بودند. اکنون که روشن شده است این ارزش ها بى اعتبارند, وقت آفریدن ارزش هاى تازه است. نیچه بر وظیفه ارزش آفرینى انسان ها در این دوران تأکید کرده است. این مقاله تأمّل و درنگى است در پیش فرض ها و میزان درستى ادعاهاى نیچه و پیامدهاى دیدگاه او و مى کوشد تا نشان دهد و بر این نکته صحه بگذارد که خداباورى و ارزش هاى اخلاقى, ماوراءالطبیعى و دینى (که از سوى نیچه مورد نقد قرار گرفته اند) نه تنها موجب تباهى زندگى نیستند, بلکه شرط رونق زندگى اند.
نیست انگارى
معناى زندگى
اخلاق
خداباورى
مابعدالطبیعه
حقیقت
ارزش
2007
03
21
170
197
https://jpt.isca.ac.ir/article_4501_efc13f2ff17e493685f86fc243e9c340.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
رویکرد جدید آلستون به معرفت شناسى باور
محمدعلی
مبینی
بحث از توجیه باور همواره با این فرض همراه بوده است که ویژگى واحد و برجسته اى با عنوان (موجه بودن) وجود دارد که در صورتى که باور متصف به آن شود از جایگاه معرفتى ممتازى برخوردار مى شود و گمان بر این بوده است که همه مباحث و اختلاف نظرهاى معرفت شناسان درباره توجیه, ناظر به همین ویژگى واحد بوده است. آلستون در کتاب جدیدش با این رویکرد وحدت گرا مخالفت کرده و به سود رویکردى کثرت گرا در معرفت شناسى باور استدلال مى کند. به عقیده او, باور قابلیت اتصاف به مطلوب هاى معرفتى متعدد دارد به گونه اى که هر کدام از این مطلوب هاى معرفتى در جاى خود مهم اند و هیچ کدام از آنها از موقعیت ممتاز و منحصر به فردى نسبت به سایرین برخوردار نیست. بنابراین, در معرفت شناسى باور باید از مطلوب هاى معرفتى گوناگون سخن بگوییم; ماهیت هر کدام را بررسى کنیم, اهمیت نظرى و عملى آنها را در زندگى جست وجو کنیم, میزان دسترس پذیرى هر کدام را براى انسان بیابیم و در نهایت از روابط میان آنها پرده برداریم. آنچه در پى مى آید گزارشى است اجمالى از برخى فصول کتاب فراسوى توجیه در معرفى رویکرد جدید آلستون به معرفت شناسى باور.
دیدگاه هاى وظیفه شناسانه
مطلوب هاى معرفتى
منظر معرفتى
ماهیت توجیه
شرایط توجیه
دیدگاه هاى صدق آور
2007
03
21
198
217
https://jpt.isca.ac.ir/article_4502_02fafb7be834a51340c381185b8a2816.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
درآمدى بر جریان شناسى اندیشه اجتماعى دینى در ایران معاصر(2)
محمدتقی
سبحانی
به دنبال معرفى شاخصه هاى سه رویکرد تجددگرا, شریعت گرا و تمدن گرا در اندیشه اجتماعى دینى, این مقاله به ارائه گزارش و تحلیلى از شخصیت ها و کانون هاى فعال در هر رویکرد مى پردازد و با نشان دادن مواضع و آثار تولید شده در هر جریان, به ریشه ها, نقطه هاى تماس یا رویارویى آنها نیز حتى الامکان اشاره مى کند. هدف از این مقاله, ارائه یک طرح تفصیلى و گسترده براى پژوهش جامع در خصوص جریان شناسى تفکر اجتماعى دینى در ایران معاصر است. از این رو, گفتار حاضر بیش از آن که به جزئیات بپردازد, درصدد بیان سرفصل هاى اصلى, نشان دادن خطوط فاصل, نقطه هاى مبهم و تاریک و در نهایت معرفى منابع مناسب براى پیگیرى این پروژه است.
تفکر اجتماعى
تمدن گرایى
شریعت گرایى
تجددگرایى
سنت گرایى
جریان شناسى
ایران معاصر
2007
03
21
218
282
https://jpt.isca.ac.ir/article_4503_9a004d682ba712818f81ee714e98203a.pdf
نقد و نظر
نقد و نظر
1062-8952
1062-8952
1386
12
شماره 46-45
یک نظریه صورى شده اخلاقى
هَری جی.
گنسلر ترجمه مهدی اخوان
هَرى جى. گنسلر منطق دان و فیلسوف اخلاق آمریکایى, تلاش مى کند با صورت بندى منطقى ـ صورى دیدگاه خاص خود در فلسفه اخلاق آن را در قالب اصل موضوعى ـ نمادین در آورد. او ابتدا به تعبیر عقلانیت عملى و تفسیر مهمترین جزء آن, یعنى سازگارى مى پردازد. و سپس قاعده طلایى را به عنوان مهمترین اصل اخلاقى صورى مطرح و روایتهاى مناسب و نا مناسب آن را از هم تفکیک کرده و در نهایت برهان قاعده طلایى را هم به صورت فلسفى تنسیق کرده و هم در قالب دستگاه منطقِ صورى نمادین مى کند. گنسلر علاوه بر آثار فلسفى و منطقى محض, در برخى کتاب ها و مقاله هاى خود به تلفیق این دو قلمرو مى پردازد که هم توانمندى هاى منطق نمادین در حوزه هاى مختلف را به نمایش مى گذارد و هم براى احتراز از ابهام و مغالطه هاى مفهومى به صورى سازى براهین فلسفى مى پردازد و این مقاله نمونه اى است بارز از این تلاش ها. او با چنین کارى سعى دارد اخلاق را هم به جمع و جرگه علوم دقیقه وارد کند.
منطق فلسفى
فلسفه اخلاق
سازگارى
قاعده طلایى
عقلانیّت اخلاقى و عملى
2007
03
21
283
319
https://jpt.isca.ac.ir/article_4504_3373ea4291acd48f8267823a4cbb1909.pdf