ORIGINAL_ARTICLE
اعتباریات اجتماعی و ضرورت عدالت
در این مقاله با رویکردی تحلیلی نشان داده میشود که اساساً هر معرفتی از جمله علوم انسانی تابع پیشفرضهای پارادایمی در ابعاد هستیشناسی و معرفتشناسی است، اما در علوم انسانی مفروضات انسانشناختی نیز تأثیر اساسی دارد؛ بهگونهایکه حتی میتواند ابعاد دیگری را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در این حالت ذیل تحولات پارادایمی در علوم انسانی و اهمیت انسانشناسی فلسفی، بهنوعی عرصههای دیگر معرفت انسانی در پرتو مفروضات آن معنادار شده و این امر توانسته است از سطح پیشفرضها و انگارههای ساده مربوط به انسان گذر کند و ضمن مفهومسازی و نظریهسازی در باب انسان، نوعی انسانشناسی اخلاقی و تجویزی را نیز پدید آورد. در این حالت، کلیه مفاهیم و ضرورت وجودی آنها در علوم انسانی در پرتو این انسانشناسی معنادار میشوند. این مواجهه خود کلید خلق علم بومی، یعنی علم انسانی اسلامیخواهد بود، زیرا بر حسب شناخت و مفهومپردازی انسانشناسی مبتنی بر منابع اسلامی میتوان به ساخت نظریه و معرفت اجتماعی اسلامی دست یافت. در این راستا، ضمن بازخوانی نظریه اعتباریات اجتماعی علامه طباطبایی در قالب یک انسانشناسی فلسفی و استخراج لایههای مختلف آن، میتوان به ضرورت وجودی عدالت بهعنوان عنصر مرکزی هر علم انسانی و اجتماعی در وجوه فلسفه علوم اجتماعی در سنت اسلامی دست یافت.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64517_cfab9c3cb9bd3398a9be67849d8f0a1b.pdf
2017-06-22
4
34
10.22081/jpt.2017.64517
پارادایم
انسانشناسی فلسفی
عدالت
اعتباریات اجتماعی
تصرف و اختصاص
محمد تقی
کرمی قهی
mt.karami@yahoo.com
1
استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
عباس
جنگ
jong.abbas@gmail.com
2
دانشجوی دکتری جامعهشناسی فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
1. ایمان، محمدتقی (1391)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
1
2. بشیریه، حسین (1382)، «دیباچهای بر فلسفه عدالت»، ناقد، ش 1.
2
3. پورحسن، قاسم (1392)، «اعتباریات اجتماعی و نتایج معرفتی آن؛ بازخوانی دیدگاه علامه طباطبایی»، حکمت و فلسفه، ش 36.
3
4. پیلهفروش، میثم (1385)، معرفی و نقد نظریههای عدالت اقتصادی بر اساس معیارهای نیاز، کارامدی، مسئولیت فردی وکانتکس، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
4
5. ترابزاده جهرمی، محمدصادق و علیرضا سجادیه (1390)، «گونهشناسی نظریات عدالت مبتنی بر ابعاد فلسفی؛ روشی در تبیین ماهیت مفهومی عدالت»، مطالعات اقتصاد اسلامی، ش 6.
5
6. حسینی بهشتی، علیرضا (1378)، مبانی معرفتشناختی نظریه عدالت اجتماعی، تهران: بقعه.
6
7. دیرکس، هانس (1384)، انسانشناسی فلسفی، ترجمه محمدرضا بهشتی، تهران: هرمس.
7
8. دیلتای، ویلهلم (1388)، مقدمهای بر علوم انسانی، ترجمه منوچهر صانعی درهبیدی، تهران: ققنوس.
8
9. خسروپناه، عبدالحسین (1391)، «ارتباط حقیقت عدالت و انسانشناسی» در: http://www.irip.ir/Home/Single/1871.
9
10. شمس، منصور (1384)، آشنایی با معرفتشناسی، تهران: طرح نو.
10
11. طاهری، مهدی (1388)، «عدالت از نگاه شهید مطهری»، پگاه حوزه، ش 253.
11
12. طباطبایی، محمدحسین (1371)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات اسماعیلی.
12
13. ــــــــــــــــــــــ (1428ق)، مجموعه رسائل سبعه، الصباح الربیعی، قم: شارع معلم.
13
14. ــــــــــــــــــــــ (1387)، اصول فلسفه رئالیسم، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.
14
15. ــــــــــــــــــــ (1395)، «رساله الاعتباریات»، بخش نخست، ترجمه احسان کرمانشاهانی، بابل، ش 1.
15
16. طباطبایی، محمدحسین و مرتضی مطهری (1388)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
16
17. فارابی، محمد (1391)، «ارزش عدالت، تأملی در نظریه عدالت علامه طباطبایی و نقد استاد مطهری»، حکومت اسلامی، ش 31.
17
18. فارابی، ابونصر (1361)، آراء اهل المدینة الفاضله ومضاداتها، نسخه الکترونیکی مکتبة المصطفی در:www.al-mostafa.com
18
19. کرمی قهی، محمدتقی (1394) «نظریه اعتباریات به مثابه نظریهای انسانشناختی»، نقدونظر، ش 80.
19
20. کوهن، تامس (1390)، ساختار انقلابهای علمی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت.
20
21. گری لینگ، ای. سی. (1380)، «معرفتشناسی»، ترجمه یوسف دانشور، در: نگرشهای نوین در فلسفه، قم: طه.
21
22. محمدپور، احمد (1389)، روش در روش: درباره ساخت معرفت در علوم انسانی، تهران: جامعهشناسی.
22
23. مطهری، مرتضی (1373)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: صدرا.
23
24. موسویمقدم، رحمت الله و امیرعباس علیزمانی (1390)، «ساحتهای وجودی انسان از دیدگاه علامه طباطبایی»، اندیشه نوین دینی، ش 27.
24
25. واعظی، احمد (1388)، نقد و بررسی نظریههای عدالت، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
25
26. والزر، مایکل (1394)، حوزههای عدالت، ترجمه صالح نجفی، تهران: ثالث.
26
27. Ryan. A. (ed.) (1993), Justice, Oxford: Oxford University Press.
27
28. Barry, B. (1989), Theories of Justice, Berkeley: University of California Press.
28
29. Miller, D. (1999), Principles of Social Justice, Cambridge, MA: Harvard University Press.
29
30. Grafstein, R. (1985), “Ontology and the Theory of Justice,” Philosophy and Phenomenological Research, Vol. 46, No. 1.
30
31. Konow, J. (2003), “Which Is the Fairest One of All? A Positive Analysis of Justice Theories,” Journal of Economic Literature, XLI.
31
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین مفهومی نظریه عدالت اجتماعی در اندیشه شهید صدر
به باور شهید صدر عدالت اجتماعی ارزشی اصیل، مبنایی اساسی و رکنی بیبدیل در اسلام است. در این مقاله با بررسی کامل آثار وی با روش دلالتپژوهی، دلالتها و نکاتی از متن آثار ایشان استنباط گردیده و نوعی تفسیر متن به متن صورت پذیرفته است تا جوهره اندیشه شهید صدر درباره عدالت اجتماعی فهمیده شود. به باور صدر، عدالت بهعنوان ارزشی توحیدی در موضوعهای مختلف، معنای خود را مییابد. در ساحت فردی، عدالت به معنای رعایت حد اعتدال و استقامت در شریعت است و ساحت حیات جمعی در پیوند با استخلاف عامه انسان، عدالت اجتماعی متضمن دو رکن تعادل اجتماعی و تأمین اجتماعی است که رکن دوم بر دو طریق مردمی و دولتی صورت میپذیرد. بنابراین، عدالت اجتماعی متقارن با نوعی توازن اجتماعی است و کارکرد رکن تأمین اجتماعی برگشت جامعه به توازن مورد هدف. از اینرو، در کنار معیار کار، معیار نیاز نیز بهعنوان اصل حاکم بر حوزه تأمین اجتماعی در مکتب اجتماعی اسلام پذیرفته شده است. از دیگر سو، تفاوت سویه مردمی و دولتی در مسئله تأمین اجتماعی به باور شهید صدر در گستردگی این دوسویه است. در نگاه صدر، نظریه عدالت اسلامی، عنصر اصلی مکتب اجتماعی اسلام و دارای برنامه تفصیلی است که شریعت در اختیار ما قرار میدهد. اقامه عدالت اجتماعی نیازمند مداخله مستقیم و حداکثری دولت اسلامی خاصه در «منطقة الفراغ» است و بزرگترین مانع اقامه عدالت در دیدگاه او وابستگی به دنیاست.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64518_34c62d34af8bf89b36342b946af92202.pdf
2017-06-22
35
64
10.22081/jpt.2017.64518
عدالت اجتماعی
نظریه استخلاف
تأمین اجتماعی
تعادل اجتماعی
تکافل عمومی
شهید صدر
حسین
سرآبادانی تفرشی
87sarabadani@gmail.com
1
دانشجوی دکتری دانشگاه امام صادق(ع)
AUTHOR
عادل
پیغامی (نویسنده مسئول)
paighami@yahoo.com
2
استادیار دانشگاه امام صادق(ع)
LEAD_AUTHOR
1. باقری، خسرو و نفیسه نجفی (1387)، «عدالت در آموزش و پرورش از دیدگاه اسلام با تأکید بر خصوصیسازی مدارس»، روانشناسی و علوم تربیتی، ش 78.
1
2. پیغامی، عادل و حسین سرآبادانی (1394)، «بازخوانی نظریه شهید صدر در الگوی فقهی توزیع درآمد میان عوامل تولید بر اساس نظریه عاملیت»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش 2.
2
3. پورفرد، مسعود (1386)، «آزادی و عدالت از منظر فقهی و فلسفی شهید صدر»، پگاه حوزه، ش 211.
3
4. تقوی، محمدآصف و علی جابری (1393)، «بررسی تطبیقی نظریه عدالت شهید صدر و جان رالز»، معرفت، ش 218.
4
5. جمشیدی، محمدحسین (1393)، «تبیین رابطه عدالت با سیاست در اندیشه علامه شهید سیدمحمدباقر صدر»، فصلنامه نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان، سال سوم، ش 1.
5
6. جمشیدی، محمدحسین (1380)، نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امامخمینی و شهیدصدر، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
6
7. جمشیدی، محمدحسین و حمیدرضا کلوری (1389)، «عدالت اجتماعی در اندیشه آیتالله سیدمحمدباقر صدر»، اسلام و علوم اجتماعی، سال دوم، ش 3.
7
8. حسینی، سیدرضا (1387)، «معیارهای عدالت اقتصادی از منظر اسلامی (بررسی انتقادی نظریه شهیدصدر)»، اقتصاد اسلامی، سال هشتم، ش 32.
8
9. حقخواه، منیژه (1385)، «عدالت از منظر امام خمینی و شهید صدر»، ندای صادق، ش 44.
9
10. حکیمآبادی، گلیک (1385)، «تطبیق نظریه شهید صدر درباره عدالت توزیعی در ایران»، قم: همایش بینالمللی بررسی اندیشههای اقتصادی آیتالله شهید صدر.
10
11. خاندوزی، سیداحسان (1390)، مدینه عادله، مقدمهای بر نظریه عدالت اقتصادی در قرآن، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
11
12. داناییفرد، حسن (1395)، «روششناسی مطالعات دلالتپژوهی در علوم اجتماعی و انسانی»، روششناسی علوم انسانی، ش 86.
12
13. صدر، امام موسی (1386)، «رهیافتهای اقتصادی اسلام»، ترجمه مهدی فرخیان، تهران: مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.
13
14. صدر، سیدمحمدباقر (1393الف)، اسلام؛ راهبر زندگی، مکتب اسلام؛ رسالت ما، ترجمه سیدمهدی زرندیه، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
14
15. ـــــــــــــــــــــ (1393ب)، اقتصاد ما (کتاب اول)،ترجمه سیدمهدی برهانی، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
15
16. ـــــــــــــــــــــ (1393ج)، اقتصاد ما (کتاب دوم)، ترجمه سیدمهدی برهانی، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
16
17. ـــــــــــــــــــــ (1393د)، فلسفه ما، ترجمه سیدابولقاسم حسینیژرفا، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
17
18. ـــــــــــــــــــــ (1429)، الاسلام یقود الحیاه (موسوعة الشهید الصدر، ج 5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
18
19. ـــــــــــــــــــــ ، اقتصادنا (موسوعة الشهید الصدر، ج 3)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
19
20. ـــــــــــــــــــــ ، رسالتنا (موسوعة الشهید الصدر، ج 5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
20
21. ـــــــــــــــــــــ ، الفتاوی الواضحه (موسوعة الشهید الصدر، ج 16)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
21
22. ـــــــــــــــــــــ ، فلسفتنا (موسوعة الشهید الصدر، ج 1)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
22
23. ـــــــــــــــــــــ ، المدرسة الاسلامیه (موسوعة الشهید الصدر، ج 5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
23
24. ـــــــــــــــــــــ ، المدرسه القرآنیه (موسوعة الشهید الصدر، ج 19)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
24
25. ـــــــــــــــــــــ ، مکتبنا (موسوعة الشهید الصدر، ج 5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
25
26. ـــــــــــــــــــــ ، ومضات (موسوعة الشهید الصدر، ج 17)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
26
27. غفوری، فاطمه (1388)، عدالت اجتماعی در اندیشه سیاسی شهید صدر، رساله دکتری مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع).
27
28. قاسمی، زهرا و دیگران (1391)، «بررسی تطبیقی مفهوم عدالت در فلسفه سیاسی فارابی و شهید صدر»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، ش 41.
28
29. مطهری، مرتضی (1387)، عدل الهی، تهران: صدرا.
29
30. مهدوی، اصغرآقا (1389)، مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امامخمینی (ره) و شهیدصدر، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
30
31. نمازی، حسین و علیرضا لشگری (1391)، «توازن و رویکردهای عدالت؛کنکاشی در رویکرد شهید صدر و شهید مطهری به توازن»، معرفت اقتصاد اسلامی، سال سوم، ش 2.
31
32. نوراحمدی، محمدجواد (1391)، مالکیت، عدالت و رشد در تحول اندیشههای اقتصادی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
32
ORIGINAL_ARTICLE
مسئلۀ عینیت در عدالت اجتماعی
عدالت از جمله موضوعاتی است که در علوم مختلف و از ساحتهای گوناگون قابل بررسی است. عینیبودن یا نسبیبودن عدالت اجتماعی محور نوشتار حاضر است. این بحث به مبانی و پیشفرضهای عدالت میپردازد، نه خود عدالت و از این جهت از سویی پیوند سیاست با متافیزیک را به نمایش میگذارد و از سوی دیگر، از یک مبنای مهم انسانشناختی در نظریههای علوم انسانی پرده برمیدارد. مهمترین دستاوردهای این مقاله عبارتند از: الف) عدالت در پرتو فطرت کمالجویی انسان و قوانین عادلانه تشریعی که از تکوین نشئت گرفته است، از دام نسبیت برکنار است؛ ب) دیدگاههایی که اصل عدالت اجتماعی را نسبی و عصری میدانند، فاقد دلیل قانعکننده میباشند؛ ج) برخی از دیدگاهها اگرچه مدعی اصل عینیتاند، به دلیل ارجاعندادن عدالت به فطرت و تکوین گرفتار نسبیت شدهاند؛ د) برخی از دیدگاهها اگرچه ادعا شده است که عدالت را نسبی تصور کردهاند، به دلیل ارجاع آن به فطرت و تکوین، تصویر دو بعدی از آن ارائه داده و ضمن پذیرش نسبیت بایدهای اخلاقی، اعتبار عدالت را ثابت و مشترک دانستهاند.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64519_ccf39d6d5d8976fbd9838eb5b0a8bc70.pdf
2017-06-22
65
92
10.22081/jpt.2017.64519
نسبیت
عدالت اجتماعی
فطرت
طبیعت
اعتبار
معقول ثانی فلسفی
قاسم
ترخان
tarkhan86@gmail.com
1
استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
* قرآن
1
* نهج البلاغه
2
1. ابنفارس (1404)، معجم مقاییس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
3
2. ترخان، قاسم (1396)، «فطرت و فطریات از نگاه علامه طباطبایی و برایند آن در علوم انسانی»، فصلنامه مطالعات معرفتی، ش 70.
4
3. پورحسن، قاسم (1392)، «عتباریات اجتماعی و نتایج معرفتی آن؛ بازخوانی دیدگاه علامه طباطبایی»، حکمت و فلسفه، ش 36.
5
4. جوادی آملی، عبدالله (1373)، شریعت در آیینه معرفت؛ قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ دوم.
6
5. ــــــــــــــــــــــ (1384)، فطرت در قرآن (تفسیر موضوعی قرآنکریم)، ج 12، محمدرضا مصطفیپور، قم: نشر اسراء، چاپ سوم.
7
6. ــــــــــــــــــــــ (1386)، سرچشمه اندیشه، ج 4، عباس رحیمیان محقق، قم: نشر اسراء، چاپ دوم.
8
7. ــــــــــــــــــــــ (1388)، جامعه در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)، ج 17، قم: اسراء.
9
8. ــــــــــــــــــــــ (1391)، شمس الوحی تبریزی، تحقیق علیرضا روغنی موفق، قم: نشر اسراء، چاپ چهارم.
10
9. جوهری، صحاح اللغة (بیتا)، بیروت: دار العلم للملایین.
11
10. داوری اردکانی، رضا (1389)، ما و تاریخ فلسفه اسلامی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
12
11. راغب اصفهانی، حسین بنمحمد (1412)؛ المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی؛ دمشق بیروت: دار العلم الدار الشامیه، چاپ اول.
13
12. سروش، عبدالکریم (1358)، دانش و ارزش، پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق، تهران: انتشارات آسمان، چاپ اول.
14
13. طباطبایی، محمدحسین (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا، چاپ دوم.
15
14. ــــــــــــــــــــــــــ (1388)، انسان از آغاز تا انجام، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم.
16
15. ــــــــــــــــــــــــــ (1371)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان، چاپ دوم.
17
16. ــــــــــــــــــــــــــ (1387)، اصول فلسفه رئالیسم، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم.
18
17. فیض کاشانی، محمد (1415)، تفسیر الصافی، با تحقیق و تصحیح حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم.
19
18. قاضی عبدالجبار (1422)، شرح الأصول الخمسة، تعلیق از احمد بنحسین ابی هاشم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
20
19. گرامی، غلامحسین (1384)، انسان در اسلام، قم: دفتر نشر معارف، چاپ سوم.
21
20. مجتهدشبستری، محمد (1381)، نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو، چاپ اول.
22
21. ــــــــــــــــــــ (۱۳۹۳الف)، «اگر «داعش» از فقیهان بپرسد»: http://mohammadmojtahedshabestari.com.
23
22. ــــــــــــ (۱۳۹۳ب)، «مبناهای تئوریک داعِش»: http://mohammadmojtahedshabestari.com
24
23. مطهری، مرتضی (1374)، مجموعه آثار، ج 13، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوم.
25
24. ــــــــــــــــــــــــــ (1378)، مجموعه آثار، ج 4، تهران: انتشارات صدرا.
26
25. ــــــــــــــــــــــــــ (1379)، مجموعه آثار، ج 1، تهران: انتشارات صدرا.
27
26. ــــــــــــــــــــــــــ (1381)، مجموعه آثار، ج 21، تهران: انتشارات صدرا.
28
27. ــــــــــــــــــــــــــ (1382)، مجموعه آثار، ج 3، تهران: صدرا، چاپ دهم.
29
28. ــــــــــــــــــــــــــ (1392)، مجموعه آثار، ج 27، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجم.
30
29. ــــــــــــــــــــــــــ (1378)، مجموعه آثار، ج 19، تهران: انتشارات صدرا.
31
30. موسوی خمینی، سیدروح الله (1388)، چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم.
32
31. واسطی زبیدی حنفی (بیتا)، تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت: دارالفکر.
33
32. واعظی، احمد (1384)، جان رالز از نظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
34
33. ـــــــــــــــ (1380)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول.
35
34. یزدانیمقدم، احمدرضا (1388)، «حرکت جوهری و ادراکات اعتباری»، مجموعه مقالات همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، ج 1، به اهتمام شریف لکزایی، چاپ اول.
36
35. ــــــــــــــــــــــــــ (1389)، «حسن و قبح و مسئله عدالت از دیدگاه علامه طباطبایی»، علوم سیاسی، ش 50.
37
36. طوسی، نصیرالدین (1373)، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی، چاپ پنجم.
38
37. هدایتنیا، فرج الله (1393)، «مبانی نظریه عدالت استحقاقی در حقوق زنان»، حقوق اسلامی، ش 42.
39
38. Rawls, John (1999), A Theory of Justice, Oxford university press, (first published, 1971).
40
ORIGINAL_ARTICLE
نظریۀ عدالت اجتماعی علامه طباطبایی و مبانی آن
مسئله عدالت همواره مورد توجه متفکران بوده است. در این نوشتار، به بررسی، تحلیل و ارائۀ منطقی نظریۀ علامه طباطبایی درباره عدالت اجتماعی پرداختهایم. مسئله این پژوهش، بررسی چیستی مبانی نظریۀ عدالت اجتماعی در اندیشههای علامه طباطبایی است و اینکه وی چگونه از آن مبانی به نظریۀ عدالت اجتماعیاش راه مییابد. افزون بر آن، منشأ حُسن عدالت اجتماعی و نیز اطلاق یا نسبیت آن از دیدگاه علامه را نیز بررسی کردهایم. ادراکات اعتباری، استخدام و اجتماع مبانیای هستند که علامه بر اساس آنها به تحلیل عدالت اجتماعی میپردازد. حب ذات موجب میشود که انسان در پی اختصاص همۀ منافع به خود باشد. انسان بهناچار عدالت اجتماعی را میپذیرد تا دستیابی به منافع شخصی برایش ممکن گردد. معیار حُسن و قبح ذاتی سعادت و شقاوت، معیار حُسن و قبح، عدالت اعتباری سازگاری و ناسازگاری با طبع است. عدالت حسن است، چون لازمۀ سعادت بشر است و نیز تعریف عدالت دلالت دارد بر اینکه این مفهوم معقول ثانی فلسفی است و از اینرو، حسن مطلق دارد.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64520_64ee46f435d3c0c01292bd1f1072efab.pdf
2017-06-22
93
117
10.22081/jpt.2017.64520
ادراکات اعتباری
استخدام
اجتماع
حسن و قبح
عدالت اجتماعی
عدالت اعتباری
سیدعلی اکبر
هاشمی
hashemi.aliakbar@gmail.com
1
دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم(ع)
LEAD_AUTHOR
حبیب الله
بابایی
habz109@gmail.com
2
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1389)، قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی، ج 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ پنجم.
1
2. داد، سیما (1383)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، چاپ دوم (ویرایش جدید).
2
3. شیروانی، علی (1384)، ترجمه و شرح نهایة الحکمه، ج 3، قم: بوستان کتاب، چاپ ششم.
3
4. طباطبایی، سیدمحمدحسین (بیتا)، اصول فلسفه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
4
5. ــــــــــــــــــــــــ (1362)، رسالۀ اعتباریات، در: رسائل سبعه، قم: برقعی.
5
6. ـــــــــــــــــــــــــ (1392الف)، رسالهای در علم، ترجمۀ محمد محمدیگیلانی، در: مجموعه رسائل، ج 2، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم.
6
7. ـــــــــــــــــــــــــ (1392ب)، رسالهای دربارۀ وحی، با توضیحات ناصر مکارم شیرازی، در: مجموعه رسائل، ج 1، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم.
7
8. ــــــــــــــــــــــــــ (1417ق.)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1 و 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ پنجم.
8
9. ـــــــــــــــــــــــــ (1374)، ترجمۀ تفسیر المیزان، سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج 1 و 12، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ پنجم.
9
10. ــــــــــــــــــــــــ (1424ق.)، نهایة الحکمه، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی، چاپ 18.
10
11. فارابی، ابونصر (1995م.)، آراء اهل المدینة الفاضلة ومضاداتها، مقدمه و شرح و تعلیق از دکتر علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال.
11
12. ــــــــــــــــــــ (1405ق.)، فصول منتزعة، تحقیق و تصحیح و تعلیق از دکتر فوزی نجار، تهران: المکتبة الزهراء(س)، چاپ دوم.
12
13. گنسلر، هری (1392)، درآمدی جدید به فلسفۀ اخلاق، ترجمه حمیده بحرینی، تهران: آسمان خیال، چاپ چهارم.
13
14. مصباح یزدی، محمدتقی (1383)، آموزش فلسفه، ج 1، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل (وابسته به مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر)، چاپ ششم.
14
15. واعظی، احمد (1393)، نقد و بررسی نظریههای عدالت، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم.
15
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و نقد نسبتهای محمدرضا حکیمی به فیلسوفان
استاد محمدرضا حکیمی با بهرهگیری از بخشهایی از آرای بزرگان حکمت اسلامی، کوشیده است مقاصد مکتب تفکیک را از زبان خود این فیلسوفان بازگو کند و حکمت را از زبان خود حکیمان بیمقدار جلوه دهد. ایشان با گزینش بخشهایی از سخنان شیخ الرئیس، محقق طوسی، صدر المتألهین، علامه طباطبایی و امام خمینی و نیز با چشمپوشی از سیرۀ علمی و عملی این بزرگان، به طور غیرمستقیم آنها را به تناقض در رفتار و گفتار متهم کرده و فلسفه (و عرفان) را از دید این فیلسوفان نامدار بیارزش جلوه داده است. در این مقاله تلاش کردهایم با نشاندادن پارهای از اشکالها در گفتهها و نوشتههای ایشان، اولاً، نادرستی اتهام تقابل فلسفه و فیلسوف (یا عرفان و عارف) با معارف اهل بیت (ع) را نشان دهیم؛ ثانیاً، اندکعبارتهایی را که استاد حکیمی از میان دهها کتاب فلسفی گلچین کرده و آنها را شاهدی بر بیاعتباری فلسفه (و عرفان) قرار داده است ارزیابی کنیم و با ذکر قرینههای مختلف از آرای خود فیلسوفان و نیز با درنظرگرفتن سیره علمی و سلوک عملی ایشان، معنای صحیح عبارتهای مزبور را نشان دهیم.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64521_8156bbdbc655f062f9d91ecc432f332a.pdf
2017-06-22
118
148
10.22081/jpt.2017.64521
محمدرضا حکیمی
فلسفه
عرفان
مکتب تفکیک
حسن
رمضانی
h.ramazani89@gmail.com
1
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
* قرآنکریم.
1
1. آشتیانی، سیدجلال الدین (1387)، شرح فصوص الحکمة، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
2
2. (امام) خمینی(ره)، سیدروح الله (بیتا، الف)، مجموعه آثار، تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
3
3. ـــــــــــــــــــ (بیتا، ب)، مجموعه آثار، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
4
4. ـــــــــــــــــــ (1378)، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(س)، ج 18، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
5
5. تمیمی آمدی، عبد الواحد بنمحمد (1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح: مصطفی درایتی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
6
6. حر عاملی، محمد بنحسن (1409ق.)، وسائل الشیعة، تصحیح: مؤسسة آل البیت(ع)، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
7
7. ـــــــــــــــــــ (1414ق.)، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة(ع)، تصحیح: بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد: آستانه الرضویة المقدسه، مجمع البحوث الإسلامیه، چاپ اول.
8
8. حکیمی، محمدرضا (1375)، مکتب تفکیک، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
9
9. ـــــــــــــــــــ (1381)، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: انتشارات دلیل ما، چاپ اوّل.
10
10. ـــــــــــــــــــ (1383)، مقام عقل، انتشارات دلیل ما، چاپ اوّل.
11
11. سایت فردا، به آدرس www.fardanews.com، کد خبر: ۱۴۳۱۸۸.
12
12. سبحانی تبریزی، جعفر (1368)، «مقام علمی و فرهنگی علامه طباطبایی»، کیهان فرهنگی، ش 68.
13
13. ملاصدرا، محمد بنابراهیم (1361)، العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
14
14. ـــــــــــــــــــ (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
15
15. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
16
16. طوسی، نصیر الدین (1375)، شرح الاشارات والتنبیهات (شرح الاشارات والتنبیهات مع المحاکمات)، قم: نشر البلاغه، چاپ اول.
17
17. کلینی، محمد بنیعقوب بناسحاق (1407ق.)، الکافی، محقق و مصحح: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
18
18. مجلسی، محمدباقر بنمحمدتقی (1403ق.)، بحار الأنوار، تصحیح: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
19
19. موسوی همدانی، سیدمحمدباقر (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
20
ORIGINAL_ARTICLE
تطابق ظهور ملکی با حقیقت ملکوتی قرآن
قاطبه دانشمندان مسلمان بر اساس دلالت آیات قرآن و بر پایه مبانی علمی، القای معانی و الفاظ قرآن را الهی دانستهاند.در مقابل، دیدگاه شاذی تنها القای حقیقت وحی و معانی آن را از سوی خدا، و گزینش الفاظ و واژگان وحیرا از سوی پیامبر میداند. به اقتضای این نظر، شخصیت پیامبر، تاریخ زندگی و احوال روحی او اعم از غم و شادی، در چگونگی انتخاب گزارهها و واژگان وحی و اوج و حضیض آیات تأثیرگذار است. در این میان، معدودی قائل شدهاند که برای قابل فهم کردن حقیقت متعالی وحی به اذهان مردم، پیامبر بهناچار در مورادی از دانش رایج در جامعه خود استفاده کرده است؛ دانستههایی که چهبسا در ادوار بعدی و بر اساس پیشرفت علم بطلان آنها به اثبات رسیده است؛ درحالیکه وی تنها مأمور ابلاغ وحی الهی بوده است. در این مقاله تبیین میشود که قرآن همانند همه موجودات عالم، مراتبی دارد که این مراتب کاملاً با یکدیگر تطابق دارند و در نتیجه، مرحله لفظی و ملکی قرآن بازتابدهنده مرتبه ملکوتی آن است و بر مبنای اصل انطباق در همه مراحل، چیزی جز حق و صدق وجود ندارد. البته با این لحاظ که قرآن کلام وحی است و حقیقتی مستقل از وجود طبیعی پیامبر (ص) دارد.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64522_00d39f23ec5b0aabfcef6798db9a22b4.pdf
2017-06-22
149
164
10.22081/jpt.2017.64522
قرآن
رسول خدا(ص)
وحیانیبودن الفاظ قرآن
عوالم ثلاث
تطابق عوالم
ظاهر و باطن
علی
خراسانی
khorasani110@gmail.com
1
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
سیدرضا
اسحاقنیا
r.eshaghnia42@gmail.com
2
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
* قرآنکریم (بر اساس ترجمه المیزان)
1
1. آشتیانی سیدجلال الدین (1378)، منتخباتی از آثار حکمای الهی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
2
2. ابن سینا، حسین بنعبدالله (1381)، المبدأ والمعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی مک گیل.
3
3. انصاری شیرازی، یحیی (1387)، دروس شرح منظومه، قم: بوستان کتاب.
4
4. بحرانی، سیدهاشم (1417.)، تفسیر برهان، قم: اسماعیلیان.
5
5. جوادی آملی، عبدالله (1378)، تسنیم، قم: اسراء.
6
6. ـــــــــــــــــــــــ (1383)، تفسیر موضوعی، قم: اسراء.
7
7. حر عاملی (1403 ق.)، وسائل الشیعة، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
8
8. سبزواری، ملاهادی (1360)، مجموعه رسائل حاجی سبزواری، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
9
9. ـــــــــــــــــــــــ (1362)، اسرار الحکم، تهران: مکتبة الاسلامیه.
10
10. ـــــــــــــــــــــــ (1369)، شرح منظومه، تهران: نشر ناب.
11
11. سهروردی، شهاب الدین (1397ق.)، سه رساله از شیخ اشراق، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: انجمن فلسفه ایران.
12
12. ـــــــــــــــــــــــــ (1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
13
13. شریفی، حسین (بیتا)، تطابق عوالم، رساله چاپ نشده.
14
14. صائن الدین، علی بنمحمد ترکه (1360)، تمهید القواعد، تهران: انتشارات وزارت آموزش عالی.
15
15. صدر المتالهین، محمد بنابراهیم (بیتا)، الاسفار الاربعه، قم: انتشارات مصطفوی.
16
16. ـــــــــــــــــــــــــ (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
17
17. ـــــــــــــــــــــــــ (1346)، الشواهد الربوبیه، به کوشش سیدجلالالدین آشتیانی، مشهد: دانشگاه مشهد.
18
18. ـــــــــــــــــــــــــ (1422ق.)، المبدأ والمعاد، به کوشش سیدجلالالدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
19
19. ـــــــــــــــــــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
20
20. طباطبایی، محمدحسین (1391ق.)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
21
21. ـــــــــــــــــــــــــ (1380)، بدایة الحکمة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
22
22. ـــــــــــــــــــــــــ (1384)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
23
23. فیض کاشانی، ملامحسن (1415.)، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات صدر.
24
24. مجلسی، محمدباقر (1390ق.)، بحار الانوار، تهران: المکتبة الاسلامیه.
25
ORIGINAL_ARTICLE
پارادایمهای الهیاتی و مسئله شرّ؛ با تأکید بر آرای برایان دیویس
مسئله شرّ یکی از مسائل اساسی در فلسفه دین است که در پاسخ بدان دیدگاههای متضادی در آرای متفکران مختلف بیان شده است. پرسش این است که چرا متفکران مختلف رویکردهای متفاوت و گاه متضادی در پاسخ به مسئله شرّ برگزیدهاند. در پاسخ به چنین پرسشی، با توجه به مبانی هستیشناختی و معرفتشناسی خاص هر متفکر میتوان با طرح نگاه پارادایمی به مسائل فکری، پاسخگوی بسیاری از اختلافنظرها شد. در تبیین چرایی اختلافنظر فیلسوفان دین در پاسخ به مسائل الهیاتی، در این نوشتار به این نتیجه رسیدهایم که میتوان از دو نظام مفهومی یا پارادایم الهیاتی سنتی و جدید سخن گفت و تفاوتهای تبیینی این دو رویکرد رقیب را در حل بسیاری از مسائل مانند مسئله شرّ به تفاوت در نظامهای مفهومی ارجاع داد. این تفاوتهای تبیینی از مسائل الهیاتی در آرای برخی فیلسوفان دین معاصر نمود بیشتری یافته است که در این مقاله، با تأکید بر رویکرد نوتومیستی برایان دیویس در تبیینگری مسئله شرّ، کوشیدهایم دلایل تقابل آن با آرای دیگر فیلسوفان دین معاصر را به تفاوت نظامهای مفهومی آنها بازگردانیم و تأثیر و میزان موفقیت هر پارادایم را در پاسخگویی به مسئله شرّ نشان دهیم.
https://jpt.isca.ac.ir/article_64523_55eaa67889925fb1f1f0215c043306d8.pdf
2017-06-22
165
191
10.22081/jpt.2017.64523
پارادایمهای الهیاتی
الهیات سنتی
الهیات جدید
مسئله شرّ
برایان دیویس
منصور
نصیری
nasirimansour4@gmail.com
1
استادیار دانشگاه تهران پردیس فارابی
AUTHOR
ذوالفقار
ناصری
znsadr@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکتری فلسفه دین، دانشگاه تهران پردیس فارابی
AUTHOR
1. آکوئیناس، توماس (1881م)، مختصر الهیات، ترجمه من اللاتینیه إلی العربیه: الخوری بولس عواد، بیروت.
1
2. پلنتینگا، آلوین (1384)، فلسفه دین، ترجمه محمد سعیدیمهر، قم: طه.
2
3. ایلخانی، محمد (1382)، تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سمت.
3
4. جان آر. سرل (1380)، «فلسفه تحلیلی»، ترجمه محمد سعیدیمهر، در: نگرشهای نوین در فلسفه، قم: طه و دانشگاه قم.
4
5. دیویس، برایان (1394)، درآمدی به فلسفه دین، ترجمه ملیحه صابری نجفآبادی، تهران: سمت، چاپ هفتم.
5
6. راس، جی. جی (1384)، «فلسفه تحلیلی، یک سبک فلسفی»، ترجمه ف. جهانبین، نقدونظر، ش 37 و 38.
6
7. روی جکسون و دیگران (1391)، فلسفه علم، ترجمه منصور نصیری، تهران: علمی ـ فرهنگی.
7
8. زیباکلام، سعید (1382)، «علمشناسی کوهن و نگرش گشتالتی»، روششناسی علوم انسانی، ش 34.
8
9. ژیلسون، اتین (1370)، روح فلسفه قرون وسطی، ترجمه علیمراد داوودی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
9
10. ژیلسون، اتین (1389)، تاریخ فلسفه مسیحی در قرون وسطی، ترجمه رضا گندمی نصرآبادی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران: سمت.
10
11. فی، برایان (1383)، پارادایمشناسی علوم انسانی، ترجمه مرتضی مردیها، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
11
12. قنبری، حسن (1388)، دین و اخلاق در نگاه هانس کونگ، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.
12
13. کاپلستن، فردریک (1375)، تاریخ فلسفه از ولف تا کانت، ج 6، ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، تهران: سروش، چاپ دوم.
13
14. کانت، ایمانوئل (1369)، بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق، ترجمه حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
14
15. کونگ، هانس (1388)، «نقد و بررسی مفهوم خدا در فلسفه غرب»، در: قنبری، حسن، دین و اخلاق در نگاه هانس کونگ، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.
15
16. کوهن، تامس (1389)، ساختار انقلابهای علمی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت.
16
17. مارنبون، جان (1393)، تاریخ فلسفه راتلج؛ فلسفه سدههای میانی، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: نشر چشمه، چاپ دوم.
17
18. مسترسن، پتریک (1389)، الحاد و از خودبیگانگی؛ بررسی خاستگاههای فلسفی الحاد معاصر، ترجمه سید ابراهیم موسوی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
18
19. مکگراث، آلیستر (1392)، درسنامه الهیات مسیحی، ج 1 و 2، ترجمه بهروز حدادی و دیگران، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
19
20. همتی، همایون (1394)، شناخت دانش الهیات، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
20
21. هیوم، دیوید (1377)، تحقیق در مبادی اخلاق، ترجمه رضا تقیان ورزنه، بیجا: گویا.
21
22. Aquinas, Thomas (n.d.), Of God and His Creatures, Grand Rapids, MI: Christian Classics Ethereal Library.
22
23. ______________ , Summa Theologica, Part I (Prima Pars) From the Com-plete American Edition, Translator: Fathers of the English Dominican Prov-ince, online at: www.gutenberg.org
23
24. Davies, Brian (2006), The Reality of God and the Problem of Evil, London and New York: Continum.
24
25. ______________ (1985), Thinking About God, Geoffrey Chapman: London.
25
26. ______________ (2011), Thomas Aquinas on God and Evil, Oxford Univer-sity Press.
26
27. Feinberg, John S. (2004), The Many Faces of Evil Theological Systems and the Problems of Evil, Wheaton, Illinois: Crossway Books.
27
28. Grayling (1995), A. C. (ed.), philosophy; a guide through the subject, oxford.
28
29. Hick, John (2007), Evil and the God of Love, Great Britain:, Palgrave Mac-millan.
29
30. Hume, David (1947), Dialogues Concerning Natural Religion, KempSmith (ed.), Prentice Hall.
30